Płużnica – diagnoza „śmieciowa”
Rok realizacji: 2012Ta inicjatywa to wspaniały przykład nieoczywistych sposobów prowadzenia partycypacyjnych badań i rzeczywistej zmiany przestrzeni. Zaczęło się tak: zaniedbane okolice jeziora na uboczu gminy, młodzieżowa rada gminy, która chciała zmian, organizacja pozarządowa z Torunia, mająca doświadczenie. Razem przeprowadzili niekonwencjonalną diagnozę, identyfikującą grupy użytkowników terenu wokół jeziora. A w tym wszystkim niezwykle istotną rolę odegrały… śmieci.
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Zbadanie dotychczasowych sposobów użytkowania okolic jeziora, a następnie rzeczywistych potrzeb mieszkańców związanych z tym miejscem. Wypracowanie pomysłów na jego lepsze zagospodarowanie. |
| Miejsce/czas | Gmina Płużnica (powiat wąbrzeski, województwo kujawsko-pomorskie), Luty – listopad 2012 r. |
| Narzędzia |
Warsztaty konsultacyjne |
| Kontakt | Koordynatorka MRG, nauczycielka WOS-u Jolanta Osińska, e-mail: jolagawr(at)wp.pl |
2. Kontekst
Młodzieżowa Rada Gminy w Płużnicy powstała na początku 2012 r. Jej opiekunka, Jolanta Osińska, szukała dla początkujących radnych inspirującego działania, które z jednej strony pokazałoby im sens obywatelskiego zaangażowania, a z drugiej nie byłoby zbyt skomplikowane. Podczas szkoleń prowadzonych w ramach programu „Masz Głos/Masz Wybór” natrafiła na opis projektu „Wspólna Przestrzeń 2012”. Jego organizatorem była toruńska Pracownia Zrównoważonego Rozwoju (PZR), która wypracowała metodologię partycypacyjnego tworzenia planów zmiany/rewitalizacji przestrzeni sprawdzoną już w kilku lokalizacjach.
Młodzież podchwyciła pomysł i zgodnie wskazała okolice jeziora Wieprzno jako teren, którym chciałaby zająć się w ramach projektu. Tutaj spędzają dużo czasu, lubią to miejsce i chcieliby, by było ono bardziej zadbane
Od samego początku młodzi ludzie mogli liczyć na merytoryczne wsparcie Pracowni Zrównoważanego Rozwoju (PZR), która dostosowała metodologię do konkretnej sytuacji w Płużnicy. Kluczowymi założeniami projektu „Wspólna Przestrzeń” są: praca z mieszkańcami i stworzenie im warunków do wyrażania opinii o danym miejscu, badanie sposobów korzystania z niego oraz warsztaty pozwalające na wspólne wypracowanie kierunków zmiany czy sposobów inwestowania w daną przestrzeń.
Opiekunka MRG zadbała o to, by o podejmowanym działaniu wiedziały również władze miasta. Wybór miejsca był z nimi skonsultowany i zsynchronizowany z planami gminy – choć odroczone w czasie, to jednak wypracowane w procesie diagnozy i konsultacji zmiany mają być wprowadzone w życie w 2014 roku.
3. Cele
Najważniejsze w całym procesie było właściwe zrozumienie, w jaki sposób mieszkańcy aktualnie użytkują tereny wokół jeziora oraz co mogliby i chcieli zrobić, gdyby okolica się zmieniła. Głównym celem było partycypacyjne wypracowanie społecznej koncepcji miejsca z dokładnymi rekomendacjami niezbędnych inwestycji, które mogłaby podjąć gmina. Dodatkowo innowacyjna metodologia pracy miała na celu wskazać młodzieżowym radnym sposoby skutecznego działania angażującego jak najwięcej mieszkańców.
4. Działania
Przygotowania
W procesie partycypacyjnego diagnozowania i planowania przestrzeni kluczowa była praca z doświadczonymi działaczami z PZR-u i zaplanowanie poszczególnych etapów działań w Płużnicy. Na tym etapie prowadzono rozmowy z młodymi radnymi oraz z gminą dotyczące wyboru miejsca. Miało to zapewnić ciągłość działań po stronie urzędu oraz zapobiec sytuacji, w której praca przy diagnozie i planowaniu poszłaby na marne.
Na tym etapie w prosty sposób zebrano również pierwsze opinie mieszkańców na temat terenu okolic jeziora. Narzędziem, które wykorzystano, był plakat interaktywny. Wydrukowano kilkanaście plakatów z aktualnymi zdjęciami okolic jeziora i napisem „TAK JEST”, obok zaś pozostawiono wolną przestrzeń, na której każdy mógł napisać lub narysować swoje pomysły, jak chciałby, żeby było.
Plakaty rozwieszono w gminnych szkołach, sklepach, siedzibach lokalnych NGO oraz w urzędzie gminy. Wisiały tam przez dwa miesiące. Młodzi radni na bieżąco zbierali informacje z plakatów – to one były bazą do podejmowania dalszych działań. Informacje o początku akcji związanej z planowaniem zmian nad jeziorem Wieprzno zamieszczono na stronie urzędu gminy i w lokalnej prasie.
Diagnoza śmieciowa
Organizatorzy chcieli uniknąć badania ankietowego, wychodząc z założenia, że przeprowadzając je, łatwo wpaść w pułapkę deklaracji respondentów (odpowiedzi nie zawsze zgodnych z ich rzeczywistymi potrzebami i problemami). Znaleźli więc inny sposób na przyjrzenie się rzeczywistości okolic jeziora. Zakupiono worki na śmieci, rękawiczki, młodzież zabrała kartki i długopisy i ruszyła do badawczego dzieła. Część grupy zbierała wszystkie śmieci, pozostali spisywali ich dokładną listę. Działanie zajęło kilka godzin, zebrano bardzo dużo materiału badawczego, a dodatkowo wysprzątano zaniedbaną przestrzeń.Wyzwaniem była późniejsza analiza zebranych materiałów (puszki po piwie, prezerwatywy, stosy innych śmieci), która posłużyła do podsumowania sposobów użytkowania przestrzeni wokół jeziora. Wszyscy biorący udział w zbieraniu dobrze znali to miejsce, więc wyniki analizy wzbogacali własną wiedzą. W ten sposób powstał dość miarodajny obraz rzeczywistości.
Piknik dla mieszkańców
Podstawą działań w tym projekcie była przede wszystkim dbałość o to, by mieszkańcy mogli w możliwie prosty sposób wyrazić swoją opinię. Po analizie śmieci i informacji zebranych z plakatów zaproszono mieszkańców na piknik, w trakcie którego zaprezentowano dotychczasowe wyniki prac, przedstawiono metodologię pracy w projekcie „Wspólna Przestrzeń 2012”, zbierano kolejne pomysły i komentarze na identycznych jak poprzednio plakatach, zorganizowano konkursy dla dzieci, a także rekrutowano mieszkańców do ostatniego elementu projektu – prac Grupy Reprezentatywnej.Imprezę sfinansowano po części z programu „Masz Głos/Masz Wybór”, po części ze środków urzędu gminy. Współorganizatorem było Stowarzyszenie Kobiet „Płużniczanki”, które wzięło na siebie część prac koordynacyjnych. Owoce działań i zebrane informacje były prezentowane w lokalnej prasie i na stronie urzędu.
Grupa Reprezentatywna
Po wrześniowym pikniku młodzi radni zaczęli porządkować informacje zebrane z kilkunastu plakatów wiszących w miejscach publicznych, z rozmów przeprowadzonych w trakcie pikniku, z analizy zebranych śmieci. Zgodnie z metodologią Pracowni Zrównoważonego Rozwoju, na tym etapie należało wyłonić grupę przedstawicieli mieszkańców (Grupę Reprezentatywną), która na bazie zdobytej wiedzy miała sformułować kierunki działań i rekomendacje dla inwestycji gminy.
Ponieważ w trakcie pikniku zgłosiło się zaledwie kilku mieszkańców gotowych pracować nad społeczną koncepcją użytkowania okolic jeziora, chętnych werbowano, m.in. wykorzystując sieć znajomych i rodziny. Zadbano przy tym, by w gronie reprezentantów byli obecni przedstawiciele różnych grup społecznych i wiekowych. Ostatecznie w grupie znalazły się 24 osoby od 15 do 85 roku życia.
Grupa Reprezentatywna spotkała się trzy razy w listopadzie 2012 r. W spotkaniach warsztatowych uczestniczyli przedstawiciele urzędu gminy, Fundacji Batorego (organizatora programu „Masz Głos/Masz Wybór”) oraz Pracowni Zrównoważonego Rozwoju.
W trakcie pierwszego spotkania skupiono się na podsumowaniu tego, do czego obecnie służy miejsce, a do czego służyć by mogło. Wypracowano generalne zasady, organizujące sposób myślenia o niezbędnych zmianach (np. bezpieczeństwo, gastronomia, informacja, baza noclegowa, plaża). Podczas drugiego spotkania pracowano nad możliwymi sposobami spędzania czasu przez poszczególne grupy mieszkańców – bardzo konkretnie wymieniono wszystkie potrzebne danej grupie udogodnienia (np. rodzice z dziećmi potrzebują placu zabaw, toalety, wydzielonego kąpieliska, wędkarze – 25 kładek wędkarskich i pięciu pomostów, turyści – baru, tablicy informacyjnej i pola namiotowego). Na trzecim spotkaniu pomysły i wypracowane rozwiązania postulowane przez mieszkańców nanoszono na udostępnione przez urząd gminy plany zagospodarowania terenu.
Na każdym etapie dbano o obecność przedstawicieli urzędu, którzy mogli na bieżąco korygować plany pod kątem dostępności środków, a jednocześnie lepiej rozumieli potrzeby mieszkańców, jako ludzie związani z tym miejscem. Udział i zaangażowanie przedstawicieli samorządu zwiększał szanse no to, że będą życzliwie wspierać realizację wyników całego procesu.
Młodzi radni przygotowali krótki i czytelny raport podsumowujący cały projekt, zawierający pogrupowane wszystkie ustalenia. Raport jest dostępny na stronie urzędu oraz w formie pliku PDF.
5. Harmonogram
| Luty – kwiecień 2012 | Szkolenie dla opiekunki Młodzieżowej Rady Gminy, prace przygotowawcze |
| Maj – czerwiec 2012 | Zbieranie danych za pomocą „interaktywnych” plakatów rozwieszonych w publicznych miejscach |
| Wrzesień 2012 |
Piknik organizowany przez Młodzieżową Radę Gminy w Płużnicy i Stowarzyszenie „Płużniczanki” |
| Październik 2012 | Rekrutacja mieszkańców do Grupy Reprezentatywnej |
| Listopad 2012 |
Trzy spotkania Grupy Reprezentatywnej |
| 27 listopada 2012 |
Złożenie Społecznej Koncepcji na ręce wójta gminy |
6. Rezultaty
Najważniejszym rezultatem jest wzmocnienie poczucia mocy sprawczej: wśród młodych radnych powstało przekonanie, że mogą mieć wpływ na kształtowanie swojej okolicy, a szczególnie tych jej obszarów, które są dla nich ważne.
Wędkarze, którzy również bardzo czynnie wzięli udział w diagnozie i konsultacjach, jako najczęściej użytkujący okolice jeziora mieli możliwość pokazania samorządowi, czego potrzebują. Z kolei urzędnicy mogą mieć pewność, że podjęte w przyszłym roku działania spotkają się z uznaniem i akceptacją mieszkańców, bo są wyrazem ich działań i potrzeb.
Istotnym rezultatem jest także stworzenie planu zmiany miejsca, które będzie służyć mieszkańcom i turystom. Plan jest niezwykle szczegółowy, obejmuje zarówno bardzo proste do zrealizowania punkty (np. postawienie koszy na śmieci), jak i dalekosiężne inwestycje, które mogą zmienić sposób postrzegania całej gminy (np. budowa pola namiotowego dla turystów). Co najważniejsze, plan opiera się w głównej mierze na potrzebach samych ludzi i ich sposobach korzystania z tego miejsca.
7. Problemy/wyzwania
Proces był dobrze zaplanowany i zorganizowany, więc w trakcie jego realizacji nie wystąpiły większe problemy. Sprawdzianem będzie jednak dopiero rok 2014, kiedy zgodnie z zapowiedzią urzędu gminy powinny zacząć się prace wokół jeziora. Jeśli zostaną one odroczone lub zaniechane, wszystko to, co teraz jest postrzegane jako sukces, może okazać się bolesnym zawodem, szczególnie dla tych najbardziej zaangażowanych – młodzieży i wędkarzy.
Pewnym utrudnieniem było znalezienie mieszkańców chętnych do pracy w Grupie Reprezentatywnej. Młodzi i ich opiekunka włożyli dużo wysiłku, by sprostać temu zadaniu. Ostatecznie się udało, ale być może warto pomyśleć nad jakimiś usprawnieniami na tym etapie działań.
Wyzwaniem dla podobnych projektów może być także znalezienie i namówienie do współpracy ekspertów – organizacji i instytucji – mających doświadczenie w partycypacyjnym planowaniu i umiejących dostosować sposób działania do lokalnych uwarunkowań.
8. Rekomendacje
- Wspólny cel, wspólne działanie. Trzeba uczynić z procesu działanie kilku lokalnych instytucji i organizacji – praca nad przestrzenią publiczną powinna być pracą wspólną. W Płużnicy zadbano o czynny udział lokalnych stowarzyszeń, z których każde miało wyznaczone konkretne zadania: Klub Wędkarski wspomógł analizę śmieci, „Płużniczanki” wzięły na siebie organizację pikniku dla mieszkańców. Dzięki temu podział zadań i ich wykonanie stały się bardziej realne.
- Wytrwałe informowanie i promowanie. Warunkiem partycypacyjności diagnozy jest informacja i promocja. Opiekunka młodzieżowej rady podkreślała wiele razy, że im większa „widoczność” procesu, a więc jego popularność wśród mieszkańców, tym łatwiej zachęcić ludzi do zaangażowania. Szczególnie do udziału w bardziej wymagających etapach pracy Grupy Reprezentatywnej.
- Eksperci. Ważne było wsparcie ekspertów z Pracowni Zrównoważonego Rozwoju. Ich wyczucie i doświadczenie pozwoliły dostosować metodologię do lokalnego kontekstu oraz możliwości młodzieży. Podobne działania warto realizować w ramach projektów pozwalających na współpracę z organizacjami, które coś podobnego robiły już w przeszłości i zgromadziły pewien zasób doświadczeń. Dobrym pomysłem może być także poszukanie partnerów do przeprowadzenia diagnozy np. na regionalnym uniwersytecie.
- Atrakcyjne i łatwe metody zaangażowania obywateli. Diagnoza śmieciowa okazała się sukcesem, ponieważ metody włączenia mieszkańców były bardzo proste i atrakcyjne. Wzięcie udziału w pikniku, napisanie kilku uwag na wiszącym w sklepie plakacie czy spacer po lesie ze znajomymi dość łatwo można wpleść w grafik dnia. Takie czynności nie wiążą się ze specjalnymi wyrzeczeniami, mogą także przynieść frajdę, a dodatkowo pozwalają uzyskać obiektywne i cenne informacje. Im bardziej pomysłowe i mniej wymagające metody pracy z ludźmi, tym lepiej.
- Optymalna ilość czasu. Najważniejsze to dobrze zaplanować proces diagnozy i odpowiednio rozłożyć go w czasie. Pośpiech w takim przypadku jest bardzo niewskazany – kilka miesięcy różnorodnych działań daje szanse na rozpowszechnienie informacji o planowanych zmianach i zwiększa udział mieszkańców na poszczególnych etapach procesu. Choć w tym przypadku chodziło o diagnozę stosunkowo małego wycinka terenu gminy, proces był wydłużony i pozwolił ludziom oswoić się z tym, że w ich okolicy dzieje się coś nowego. Choć efekt jest odroczony, uczestnictwo w procesie stało się dla ludzi bardziej dostępne („Nawet jeśli nie zdążę wziąć udziału teraz, może uda się następnym razem”).
