Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatycznych w Kalundborgu (Dania)

Szczegółowy przebieg obrad i głosowań wyglądał następująco:

I tura głosowań – kim jesteśmy?

Pierwsze głosowania służyły poznaniu reprezentacji mieszkańców oraz sprawdzeniu sprzętu i nauczeniu uczestników i uczestniczek korzystania z systemu głosowania. Stąd pierwsze pytania dotyczyły wieku uczestników, ich miejsca zamieszkania (kod pocztowy), własności (dom, dom letniskowy), a także ich osobistego doświadczenia w radzeniu sobie ze skutkami zmian klimatycznych (sztorm, powódź, zalane drogi, uszkodzone domy itd.). Uczestnicy mieli wówczas również szansę na to, by poznać się i porozmawiać z osobami zgromadzonymi przy ich stoliku.

II tura głosowań – jaki scenariusz?

Pytania w tej turze dotyczyły już bezpośrednio stosunku uczestników do różnych scenariuszy reagowania na efekty zmian klimatycznych w ich gminie, tj. na silne deszcze i podniesienie poziomu morza. Pytania dotyczyły konkretnych miejsc w gminie, gdzie znajdowały się domki letniskowe, pola uprawne i domy mieszkalne oraz tereny zielone (Reerso/Tisso), które wedle przewidywań miały być w przyszłości często zalewane lub podmokłe.

Rozpoczęto od pytania o wybór scenariusza rozwoju, który powinien zostać zrealizowany przez gminę. Głosy rozłożyły się następująco:

• wielkie tamy na morzu – 16%,
• wielkie tamy na lądzie – 20%,
• ochrona wybranych terenów zamieszkanych – 43%,
• przekształcenie zagrożonego obszaru w mokradła – 21%.

Do tej kwestii dołączono kilka dodatkowych pytań, sprawdzających opinie o źródłach finansowania poszczególnych rozwiązań. I tak na przykład budowę tam na morzu lub lądzie uczestnicy chcieli zrealizować za pomocą budżetu krajowego. Z kolei ochrona wybranych obszarów zamieszkanych miała – według większości uczestników – być finansowana przez rząd lub właścicieli domów na tych terenach. Najmniejsze poparcie, co zrozumiałe, zyskiwała idea finansowania wybranego rozwiązania z budżetu gminnego.

III tura głosowań – czyja to odpowiedzialność?

W tej turze pytania dotyczyły odpowiedzialności (finansowej i planistycznej) różnych grup (władze gminy, biznes, właściciele domów) za konkretne, zagrożone obszary. I tak na przykład uznano, że skoro większość narażanego na zalanie terenu nadbrzeżnego w mieście Kalundborg należy do portu Kalundborg Havn i fabryk, to według większości uczestników (73,9%) władze portu i tamtejsze przedsiębiorstwa powinny być współodpowiedzialne za ochronę terenów położonych nieco dalej od nadbrzeża.

Kolejną podjętą kwestią było niesienie pomocy właścicielom domów, które według prognoz mogłyby zostać dotknięte powodzią (konkretny obszar: Strandstien/Gisselore). Większość spośród uczestników szczytu (61,3%) opowiedziała się za tym, by gmina wsparła właścicieli domów inicjatywą, wiedzą, doświadczeniem i współfinansowaniem. Nieco ponad 25% głosujących poparło powyższe rozwiązanie, ale bez współuczestniczenia gminy w kosztach (mieszkańcy sami musieliby sfinansować ewentualne prace dostosowawcze). Tylko kilka procent głosujących (7,2%) chciało, by właściciele domów radzili sobie sami.

IV tura głosowań – co wolno gminie?

W tej turze usiłowano nie tylko określić, kto i za jakie obszary ponosi odpowiedzialność, lecz także sprawdzić, w jakim stopniu obywatele dają przyzwolenie na to, by w pewnych kwestiach władze gminy podejmowały decyzje w imieniu społeczności.

Niemal wszyscy zebrani (96,3%) uznali za rozsądne prawo gminy do zwiększania wymagań wobec właścicieli posesji, tak by zapobiegać skutkom zwiększonych opadów. W tym aż 63,4% uznało, że zaostrzone prawo może dotyczyć nie tylko budynków nowo powstających i remontowanych, ale również tych istniejących.

Drugim problemem były obszary letniskowe, silnie narażone na powodzie, na których według obowiązującego prawa gmina ma obowiązek budować i utrzymywać infrastrukturę drogową, kanalizacyjną itd. Wraz ze wzrostem poziomu wód to zadanie miałoby być coraz droższe i trudniejsze. Mieszkańcy (75,2%) uznali, że w związku z tym gmina powinna unikać rozbudowy infrastruktury na tych terenach, ale dbać o obecnie funkcjonującą. 10,4% głosujących chciało dalszych inwestycji i niemal tyle samo (11,5%) poparło zupełne porzucenie przez gminę tego obowiązku. Przeważająca liczba mieszkańców (84,6%) dała również gminie prawo do zmiany statusu obszarów letniskowych, dopuszczenia do ich zalania, a w przyszłości uznania za niezamieszkane mokradła; 10,3% było przeciw temu pomysłowi.

Trzeci obszar narażony na zalewanie to pola uprawne. Przed głosowaniem wskazano uczestnikom, że tereny rolne mogą z jednej strony posłużyć jako obszar zalewowy i ochronić domy mieszkalne i letniskowe, z drugiej jednak są źródłem dochodu, a po powodzi nie będą nadawały się do upraw. Zdania uczestników szczytu były podzielone w tej sprawie. 53% uznało, że gmina powinna móc wskazywać pola, które będą zalane, by ochronić inne obszary. 30,1% chciałoby odtworzenia mokradeł i innych naturalnych terenów zielonych na tych obszarach rolnych, które są narażone na zalewanie (niezależnie od tego, czy to działanie chroniłoby inne tereny, czy też nie). 13,5% chciałoby ochrony obszarów rolniczych poprzez osuszanie itd.

V tura głosowań – kto ma działać i kiedy?

W V turze głosowań mieszkańcy musieli zdecydować, jak silna będzie jurysdykcja władz gminy na terenach nadbrzeżnych. Dotychczasowe prawo przewidywało, że ochrona nadbrzeża należy do inicjatywy lokalnych aktorów: mieszkańców, biznesu, rolników. Zastanawiano się, czy wyzwania, jakie niosą ze sobą zmiany klimatu, nie oznaczają konieczności ustanowienia szerokiego planu działania dla całego nadbrzeża, a w związku z tym przeniesienia kompetencji z poziomu poszczególnych lokalnych aktorów na poziom gminny lub krajowy. 56,2% głosujących poparło ideę oddania inicjatywy ochrony wybrzeża władzom gminy. 34,6% głosowało za przekazaniem tych zadań rządowi krajowemu. Tylko 7,8% uczestników chciałoby zachowania status quo w tej kwestii.

Mieszkańcy odpowiedzieli również na pytanie, jak szybko należy rozpocząć przygotowania do skutków zmian klimatycznych. Tylko 9,2% poparło strategię „poczekamy – zobaczymy”. Ponad 90% głosów oddano za natychmiastowym rozpoczęciem przygotowania długookresowej strategii adaptacyjnej.

VI tura głosowań – jak zaangażować obywateli?

Szczyt miał również przynieść odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu przygotowania do zmian klimatycznych powinny angażować samych mieszkańców. Zebranym zaproponowano siedem różnych metod uczestnictwa w podejmowaniu decyzji (w tym opcję: nie chcę brać udziału).

1. Szczyt obywatelski – 29,7%.
2. Ankieta elektroniczna – 15,5%.
3. Grupy robocze – 14,4%.
4. Warsztaty i seminaria – 13,9%.
5. Spotkania publiczne – 12,9%.
6. Wycieczka z przewodnikiem – 11%.
7. Nie chcę brać udziału – 2,6%.

Opis wyników szczytu obywatelskiego znajduje się tutaj>>>, a ich analiza tutaj>>> (w jęz. angielskim).

Harmonogram

4. Finanse

Program BaltCICA został w części sfinansowany z Unii Europejskiej: Funduszu Rozwoju Regionalnego. Budżety poszczególnych partnerów przedstawia poniższa grafika. Największym kosztem jednostkowym była organizacja i przeprowadzenie szczytu obywatelskiego. DBT szacuje, że jednorazowy koszt takiego przedsięwzięcia to w przeliczeniu 100–200 tys. zł. Jednak należy pamiętać, że aplikacja metody w innych warunkach wiąże się z przeszacowaniem kosztów na lokalne warunki i dostosowanie narzędzia do własnych możliwości.

5. Rezultaty

Interesariusze

Rezultaty wpływu udziału w procesie na mieszkańców sprawdzono jeszcze w trakcie obrad szczytu obywatelskiego. Pytania w ostatniej turze dotyczyły również samych zebranych i tego, co zyskali, uczestnicząc w szczycie obywatelskim.

• Ponad 90% uznało, że ich wiedza o skutkach zmian klimatycznych wzrosła lub znacząco wzrosła.
• Ponad 70% uznało, że ich opinia na temat ewentualnych działań władz lub obywateli w sytuacji zmian klimatycznych zmieniła się lub znacząco zmieniła w trakcie szczytu.
• Ponad 80% uznało, że zmiany klimatyczne dotkną lub znacząco dotkną ich samych lub ich rodzinę.
• 36% uznało, że potrzebuje więcej wiedzy na temat przygotowań do zmian klimatycznych, a źródłem tej wiedzy powinny być władze gminy.
• 31,7% uznało, że potrzebuje dodatkowej wiedzy, ale ze źródeł innych niż władze Kalundborga.
• 23,9% uznało, że nie potrzebuje dodatkowych informacji.

Danish Board of Technology

Zdaniem przedstawicieli DBT sukces procesu opierał się również na rozgłosie medialnym; w efekcie liczą oni na to, że metoda partycypacyjna będzie w Danii szerzej stosowana, a sam problem przygotowania do zmian klimatycznych znajdzie się w centrum debaty publicznej.

Władze lokalne…

…uzyskały szczegółowe informacje o preferencjach obywateli w kontekście zachodzących zmian klimatycznych. Dostały również silny mandat do wprowadzenia często trudnych i kontrowersyjnych zmian na terenie gminy.

Przekonały się również, że profesjonalnie zorganizowana debata, dotycząca trudnych i abstrakcyjnych wydawałoby się tematów, przyciąga obywateli i skutecznie angażuje ich w dialog dotyczący przyszłości samorządu i tworzenia polityk publicznych.

6. Problemy / wyzwania

• Według mera Kalundborga Martina Damma problemem było niezadowolenie tych, którzy nie zostali wylosowani i nie mogli uczestniczyć w Szczycie Obywatelskim. Jednocześnie, jak wskazywał mer, sytuacja ta jest pozytywna: oznacza bowiem ogromne zainteresowanie i chęć angażowania się mieszkańców. Dla Duńczyków – wyjaśniał Martin Damm – zaangażowanie obywateli stanowi problem; ufają oni decyzjom władz i nie chcą zajmować się samodzielnie problemami kraju lub swojego regionu.
• Proces wdrażania wybranego przez mieszkańców planu został zawieszony ze względu na nowe prawo krajowe dotyczące przygotowania poszczególnych rejonów na zmiany klimatyczne. Nowe prawo zobowiązywało gminy do przygotowania całościowej strategii. W efekcie wypracowane przez szczyt obywatelski rozwiązanie musi być włączone do szerszego planu gminnego. To zabrało czas i spowodowało zawieszenie procesu.
• Uczestnictwo ekspertów GEUS było przypadkowe, a nie zaplanowane. Jak opowiadali Soren Gram z DBT i Klaus Hinby z GEUS, współpracowali oni przy innym projekcie i temat Kalundborga pojawił się przypadkowo w dyskusji. Wtedy GEUS zaproponował, że weźmie udział w procesie i wniesie wkład naukowy (dane klimatyczno-geologiczne, opracowanie scenariuszy).
• Problem z reprezentacją młodych ludzi. Wynikał z błędu maszyny losującej na etapie rekrutacji uczestników szczytu. Osoby w wieku 18–30 lat stanowią aż 14,5% mieszkańców gminy, tymczasem ich reprezentacja w trakcie szczytu wyniosła tylko 0,2 %.
• W ocenie autorki niniejszego tekstu wymyślone artykuły prasowe przygotowane dla uczestników warsztatów faworyzowały strategię adaptacyjną. Być może wynika to bezpośrednio z realiów, tj. faktu, że oddanie części lądu morzu (odtworzenie słonych mokradeł) zmniejsza ryzyko ekstremalnych powodzi i zniszczeń. Jednak porównanie odpowiednich akapitów poświęconych skutkom zmian klimatu wskazuje na pewną retoryczną nierówność. I tak opis zniszczeń tamy zawiera sformułowania „poważne uszkodzenia”, „ogromne koszty naprawy”, „negatywny wpływ na środowisko naturalne”, podczas gdy scenariusz adaptacyjny opiera się na słowach o pozytywnych konotacjach: „poważna debata”, „szerokie poparcie”, „nowe gatunki uprawne”, „zrobiono wiele dla rozwiązania problemów”.

7. Czynniki sukcesu

• Nawet najbardziej absurdalne z pozoru pomysły zgłoszone podczas warsztatów były rzetelnie analizowane z finansowego punktu widzenia i oceniane przez ekspertów z Instytutu Geologii i DTB (np. pomysł postawienia tamy przez pół wybrzeża). Co ciekawe, w ostatecznym rozrachunku nie okazały się aż tak absurdalne.
• Bardzo trudna i abstrakcyjna materia dotykająca tylko części mieszkańców, z niepewną perspektywą czasową i działająca z niewiadomą intensywnością (istnieją wyłącznie prognozy podnoszenia się poziomu wód) została ujęta w taki sposób, że mieszkańcy byli w stanie ją zrozumieć i nad nią pracować.
• Zaangażowanie strony biznesowej, choć fabryki są ulokowane w bezpiecznym miejscu.
• Oddelegowanie do pracy przy całym procesie konkretnych urzędników; również ze strony DTB i GEUS przy procesie pracowały 3–4 osoby – zawsze te same.
• Zaproszenie do warsztatów zwykłych urzędników, a nie mera i wicemerów.
• Metoda losowego rekrutowania mieszkańców z całej gminy – po numerach „pesel”, z uwzględnieniem zróżnicowania wiekowego i terytorialnego. • Bardzo liczna reprezentacja mieszkańców – 350 osób.
• Specjalna przestrzeń dla szczytu – duża i mieszcząca wszystkich uczestników.
• Profesjonalna obsługa techniczna procesu. DTB zadbała o system do głosowania (trudno liczyć poszczególne podniesione ręce wśród 350 osób), wyświetlacze itd. • Informacja zwrotna do mieszkańców w trakcie i po zakończeniu szczytu.
• Przedstawienie możliwych scenariuszy zalewania w formie artykułów prasowych – tak by oddać możliwy poziom zagrożenia i zniszczeń. Artykuły stworzyła DBT.
• Zaangażowanie mediów – dodatkowa informacja płynęła ze środków masowego przekazu, a nie tylko od organizatorów.
• Różnorodność narzędzi partycypacyjnych – w całym procesie zastosowano wiele narzędzi prowadzenia dyskusji i poznawania opinii uczestników; zadbano również o różnorodność głosów (mieszkańcy, politycy, lokalne grupy interesu).
• Fazy procesu zazębiały się, jedna wynikała z drugiej. W trakcie jego trwania uczestnicy mogli poznawać rezultaty własnych dyskusji i głosowań. Wiedzieli, kiedy nastąpi kolejny etap i na czym będzie polegał.

Tekst: Agata Kowalska, radio TOK fm

Tekst powstał w sierpniu 2013 r. na podstawie wizyty studyjnej i materiałów dodatkowych.