Gdyński Dialog o Klimacie – ogólnomiejskie konsultacje społeczne w Gdyni

Rok realizacji: 2020 - 2021

Opis procesu

Geneza i założenia procesu

Gdyński Dialogu o Klimacie został zainicjowany przez władze miasta. Wynikał z potrzeby skonsultowania kwestii klimatycznych z mieszkańcami jako uzupełnienia działań podejmowanych i inicjowanych przez urzędników (jednostki miejskie) i zapisanych w Planie adaptacji do zmian klimatu wyznaczającym strategiczne kierunki działań w Gdyni w tym zakresie. Dodatkowym impulsem do rozpoczęcia procesu były działania podejmowane w UrbanLab Gdynia, którego tematem przewodnim w 2020 roku były właśnie zmiany klimatyczne i dostosowanie do nich miasta. Obejmowały one m.in. prace zespołu tematycznego złożonego z przedstawicieli jednostek miejskich, którego efekty prac miały być częścią konsultacji.

Przygotowania procesu rozpoczęły się z niemal półrocznym wyprzedzeniem. Punktem wyjściowym była analiza możliwości wykorzystania metody panelu obywatelskiego, który ostatecznie nie został w Gdyni zrealizowany, ale stał się inspiracją do sformułowania finalnego kształtu procesu. Wśród argumentów, które zaważyły na wyborze innej formuły były:

• relatywnie wysokie koszty organizacji panelu,
• potencjalne trudności ze znalezieniem lokalnych partnerów niezbędnych do przeprowadzenia takiego procesu,
• doświadczenia innych miast, które uwidoczniły minusy prowadzenia takiego przedsięwzięcia w okresie pandemii, a także wskazywały na dysproporcję pomiędzy efektami a poniesionymi nakładami.

Głównym założeniem planowanego procesu było dotarcie do bardzo różnych grup mieszkańców i podmiotów oraz włączenie ich w myślenie o działaniach, które mogliby podjąć na rzecz łagodzenia zmian klimatycznych w skali lokalnej. Cały proces podzielono na kilka etapów, tak aby dopasować metody i środki dotarcia do tych grup. Etapy były ze sobą powiązane, korzystały z efektów wypracowanych w poprzedniej części, wyznaczając na przykład zakres tematyczny kolejnego z nich. Dużym utrudnieniem były ograniczenia wprowadzone ze względu na pandemię. Z tego względu spotkania zaplanowane w trakcie dialogu zostały ostatecznie przeprowadzone on-line.

Całość procesu poprzedziło badanie postaw mieszkańców i mieszkanek Gdyni dotyczących zmiany klimatu, prowadzone w ramach projektu UrbanLab Gdynia. Choć niewłączone bezpośrednio w proces, badania były jednym z elementów analizy wyboru tematu. Dużym wyzwaniem było określenie go w taki sposób, by zakres konsultacji nie był zbyt wąski i ekspercki, co utrudniałoby udział osób, które nie są zaangażowane w temat, a zarazem zbyt szeroki, co mogłoby wpłynąć z kolei na uzyskanie powierzchownych i mało konkretnych uwag. Ostatecznie zdecydowano się na dyskusję w trzech wątkach: zieleni, wody i powietrza (redukcji CO₂).

Harmonogram

Całość procesu została podzielona na pięć etapów:

• Etap diagnostyczny: 27 listopada – 31 grudnia 2020 r.
  • desk research działań proklimatycznych prowadzonych w mieście
  • pytanie do eksperta: 27 listopada – 6 grudnia
  • nabór do narady społecznej: 7–20 grudnia
• Etap narady społecznej: 4 stycznia – 4 marca 2021 r.
  • ogłoszenie składu narady: do 6 stycznia
  • pierwsze spotkanie (edukacyjne): 21 stycznia
  • drugie spotkanie (wypracowywanie rozwiązań): 6 lutego
  • trzecie spotkanie (sformułowanie rekomendacji): 18 lutego
  • czwarte spotkanie (podsumowanie): 4 marca
• Etap zbierania uwag i pomysłów: 1–31 marca 2021 r.
  • Formularz konsultacyjny: 8–22 marca
• Etap wypracowywania rozwiązań: 1–30 kwietnia 2021 r.
  • ideathon: 23–24 kwietnia
• Etap podsumowujący: 1–31 maja 2021 r.

Etapy procesu

Etap diagnostyczny

Etap ten obejmował przygotowanie procesu i poinformowanie mieszkańców o tym, jak można się w niego włączyć. Takie zaznajomienie odbiorców z procesem było ważne ze względu na jego wieloetapowość, jak również długi czas trwania. W tym celu powstała specjalna broszura wyjaśniająca wszystkie etapy konsultacji oraz podstrona www.gdynia.pl/oklimacie, gdzie umieszczane były systematycznie wszystkie informacje o procesie, w tym również baza wiedzy na temat zmian klimatu i działań miasta podejmowanych w tym temacie.

Na tym etapie w ramach tzw. pytania do eksperta mieszkańcy mogli zgłaszać pytania, które ich nurtują lub chcieliby zadać ekspertom w zakresie zmian klimatu. Pytania można było przesyłać poprzez formularz on-line – oddzielny dla osób dorosłych i dla młodzieży – oraz e-mailem. W sumie zostało zgłoszonych 125 pytań, z czego 32 od osób dorosłych, a 93 od dzieci i młodzieży. Na podstawie zebranego materiału powstał poradnik z odpowiedziami pogrupowanymi w 9 kategoriach, obejmujących takie zagadnienia jak: przewidywane skutki zmian klimatycznych, ich wpływ na pogodę, kwestie społeczno-polityczne zmian klimatycznych, źródła wiedzy, kwestie dotyczące energii, wody czy codziennego życia.

Zebrane kwestie w ramach pytania do eksperta miały dać również poglądową wiedzę na temat tego, co jest ważne dla mieszkańców lub budzi ich wątpliwości. Zagadnienia te miały być podejmowane w kolejnych etapach procesu.

Etap narady społecznej

Narada społeczna była pierwszym elementem właściwych konsultacji, skierowanym do przedstawicieli organizacji i instytucji takich jak: spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, organizacje pozarządowe, środowiska naukowe czy rady dzielnic.

Jej celem było wypracowanie rekomendacji i pomysłów w zakresie włączania jednostek i instytucji, które reprezentują szersze grupy mieszkańców, w działania mające na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu oraz przygotowanie miasta i poszczególnych dzielnic/osiedli/podwórek na radzenie sobie z negatywnymi zjawiskami będącymi efektem kryzysu klimatycznego.

Nabór do narady był otwarty, zgłoszenia można było nadsyłać poprzez formularz rejestracyjny. Do udziału w naradzie zgłosiły się 34 osoby. Wszystkie z nich zostały zaproszone do udziału.

Najwięcej chętnych do rozmów o klimacie zgłosiło się z organizacji pozarządowych i instytucji kultury. Było to 12 osób. Najmniej reprezentantów było ze środowiska edukacyjno-naukowego – 3 osoby.

Zakres narady został wybrany na podstawie strategicznych założeń ujętych w Planie adaptacji do zmian klimatu, w porozumieniu z Wydziałem Środowiska, jak również Zespołem do spraw adaptacji Miasta Gdynia do zmian klimatu. Były to trzy tematy:

• woda w mieście – zagrożenie czy zasób?
• jak obniżyć emisję CO₂ i pyłów z naszych domów, mieszkań i samochodów?
• zielone miasto – jak zazielenić miasto?

Każdy z uczestników już na etapie zgłoszenia wybierał temat, w jakim chce pracować w ramach narady. Jako że wszystkie spotkania były prowadzone on-line, zaproponowano uczestnikom szkolenie przygotowujące do udziału poprzez program Zoom oraz możliwość wypożyczenia sprzętu z dostępem do tego oprogramowania. Najważniejszym wyzwaniem było jednak przygotowanie do dyskusji zgłoszonych osób. W tym celu powstał przewodnik po naradzie oraz materiały merytoryczne, które mogły pomóc wdrożyć się w jej tematy. Uczestnicy w trakcie pracy wspierani byli przez moderatorów oraz niezależnych ekspertów zewnętrznych i wewnętrznych – przedstawicieli różnych jednostek urzędu miasta.

Odbyły się cztery spotkania narady, z czego ostatnie zostało zorganizowane pozaplanowo na wniosek i za zgodą uczestników już w trakcie procesu ze względu na potrzebę większej przestrzeni na dyskusję.

Pierwsze spotkanie miało charakter edukacyjny, a jego pierwsza część była transmitowana w mediach społecznościowych. Zaproszeni eksperci i reprezentanci miasta wprowadzili uczestników w cele i zasady narady, problematykę adaptacji do zmian klimatu, przedstawili działania i programy podejmowane przez urząd miasta w tym obszarze.

Między pierwszym a drugim spotkaniem narady zbierane były rekomendacje i pomysły na rozwiązania w wyznaczonych obszarach tematycznych od mieszkańców, którzy nie brali w niej udziału. Za pośrednictwem przygotowanego formularza głoszono 26 propozycji, które zostały opracowane i przekazane poszczególnym zespołom.
Kolejne dwa spotkania były poświęcone wypracowywaniu w poszczególnych grupach rekomendacji i pomysłów, które między spotkaniami były konsultowane z ekspertami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Efekty pracy grup zostały zaprezentowane na forum podczas czwartego spotkania, w którym uczestniczył również wiceprezydent miasta oraz urzędnicy z jednostek merytorycznych związanych z tematyką zmiany klimatu.

Uczestnicy narady wypracowali łącznie 54 rekomendacje i 34 pomysły na działania wspierające ochronę klimatu i środowiska w Gdyni. Mimo że głównym wyzwaniem postawionym przed uczestnikami narady było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jak podmioty i instytucje mogą wpłynąć na zwiększenie aktywności mieszkańców w zakresie działań wspierających adaptację do zmian klimatu w Gdyni, rekomendacje w dużej mierze dotyczyły działań leżących w kompetencji samorządu – Urzędu Miasta. Uczestnicy narady sformułowali szczegółowe wskazówki i pomysły, o jakie mogłyby być wzbogacone już prowadzone działania lub wprowadzone zupełnie nowe. Pojawiły się również pomysły obejmujące różne jednostki czy wspólnoty lokalne, które jednak wymagają wsparcia lub animacji ze strony urzędu.
Wszystkie pomysły i rekomendacje zostały przeanalizowane pod kątem możliwości ich wprowadzenia, w efekcie czego 74 z nich zostało przyjęte do realizacji decyzją Prezydenta Miasta Gdyni. Zostaną one uwzględnione w aktualizacji Planu adaptacji miasta Gdyni do zmian klimatu do roku 2030. Realizacja rekomendacji – podobnie jak plan – jest przewidziana na lata 2021–2030. Szczegółowy ich spis znalazł się w raporcie podsumowującym proces.

Etap zbierania uwag i pomysłów

Założeniem tego etapu było zebranie uwag i pomysłów od mieszkańców Gdyni dotyczących wskazanych aspektów związanych ze środowiskiem. W odróżnieniu od pierwszej części Gdyńskiego Dialogu o Klimacie, ta część skupiała się na perspektywie pojedynczego mieszkańca i jego postrzegania możliwych rozwiązań z zakresu adaptacji Gdyni do zmian klimatu i ich mitygacji.

Zakres tego etapu został oparty na rekomendacjach i pomysłach wypracowanych w ramach narady społecznej, tj. obszarach związanych z obniżeniem emisji CO₂ (kwestie związane z transportem), wodą (dostrzegane problemy związane z wodą i pomysły ich rozwiązania) oraz zielenią w mieście (ocena obszarów zielonych w mieście). Całość obrazu dopełniły pytania związane z możliwością i gotowością podjęcia aktywności przez mieszkańców w zakresie adaptacji do zmian klimatu, dające możliwość skomentowania pomysłów i rozwiązań oraz zaproponowania własnych.
Swoje uwagi i pomysły mieszkańcy mogli składać za pomocą formularza konsultacyjnego, dostępnego zarówno w wersji elektronicznej, jak i papierowej. Oddzielny formularz został przygotowany również z myślą o młodzieży – zawierał te same pytania, ale w bardziej przystępnej dla młodych osób formie.

W konsultacjach wzięło udział 426 osób, z czego większość stanowiły kobiety (57,28%). Najliczniejszą grupą, która wypełniła formularz, były osoby poniżej 18 roku życia, a pod względem wykształcenia – osoby z wykształceniem wyższym. Odpowiedzi zawarte w ankietach zostały szczegółowo opracowane i włączone do raportu.

Etap wypracowania rozwiązań – ideathon

Etap wypracowywania rozwiązań miał formułę ideathonu, czyli dwudniowych zdalnych warsztatów projektowych. Ich celem było wypracowanie propozycji rozwiązań pomagających mieszkańcom i mieszkankom Gdyni redukować ślad węglowy.

Wyzwanie sformułowane zostało na podstawie tematów wypracowanych na etapie narady i ostatecznie sformułowane w porozumieniu z Wydziałem Środowiska.

W ideathonie wzięło udział 13 osób, które pracowały w 3 zespołach. W ramach pracy zespołów powstały trzy koncepcje rozwiązań, które zostały ocenione przez jury na podstawie prezentacji dokonanych przez każdy zespół. Ocena opierała się na kryteriach opisanych w regulaminie pracy jury i zarazem przyznawanej punktacji. Nagroda główna wyniosła 1500 zł. Przyznano również dwie nagrody dodatkowe w wysokości 500 zł.

Wnioski

Co się udało:

• w procesie pojawili się zaangażowani uczestnicy, z wiedzą i doświadczeniem w temacie zmian klimatu, co pozwoliło zebrać merytoryczne rekomendacje i pomysły;
• na etapie narady społecznej nawiązały się kontakty między uczestnikami, które zaowocowały dalszą współpracą i działaniami;
• udało się dotrzeć do różnych grup mieszkańców i podmiotów, mimo ograniczeń związanych z pandemią i koniecznością prowadzenia procesu on-line i zminimalizowania działań bezpośrednich;
• wypracowane pomysły i rekomendacje są porównywalne do tych, które udało się uzyskać w panelach obywatelskich prowadzonych w podobnych tematach w innych polskich miastach;
• wszystkie pomysły i rekomendacje zostały przeanalizowane przez merytoryczne jednostki miejskie, a następnie te, które uznano za możliwe do realizacji, zostały przyjęte przez Prezydenta Miasta Gdyni ze szczegółowym wskazaniem terminu realizacji i jednostki za nią odpowiedzialnej. Decyzja o nieprzyjęciu niektórych rozwiązań została uzasadniona.

Czego nie udało się uzyskać:

• mimo położenia dużego nacisku na rekrutację przedstawicieli spółdzielni mieszkaniowych do narady społecznej (bezpośrednie pisma i kontakt telefoniczny do prezesów czy kontakt przez osoby polecone), nie udało się zaangażować nikogo z tej grupy. Tymczasem, z perspektywy organizatorów, była ważnym podmiotem mającym wpływ na duże tereny w Gdyni;
• większość wypracowanych pomysłów i rekomendacji była kierowana do realizacji przez Urząd Miasta. Tylko nieliczne z nich dotyczyły działań oddolnych lub takich, które mogłyby samodzielnie lub przy pomocy władz być wdrożone przez inne podmioty;
• w odróżnieniu od panelu obywatelskiego wyniki nie były reprezentatywne, choć w sumie w procesie wzięło udział ponad 600 osób.

Koszty

Większość procesu była przeprowadzona siłami organizatora – Laboratorium Innowacji Społecznych. W skład zespołu prowadzącego konsultacje wchodziły osoby z doświadczeniem badawczym, moderatorskim oraz w zakresie prowadzenia konsultacji społecznych, co pozwoliło na samodzielne zaprojektowanie formularza konsultacyjnego czy prowadzenie narady społecznej.

Dodatkowo poniesione koszty:

• moderatorka uzupełniająca zespół i eksperci na naradę społeczną – ok. 5700 zł,
• przygotowanie scenariusza i przeprowadzenie Ideathonu – ok. 11 000 zł,
• nagroda dla zespołów biorących udział w Ideathonie – 2500 zł,
• promocja procesu (głównie reklama w mediach, plakaty, posty sponsorowane na Facebooku) – ok. 20 000 zł.

Źródło

• raport z procesu: https://lis.gdynia.pl/konsultacje-i-badania/gdynski-dialog-o-klimacie/ [dostęp 29.09.2021]

Autorki tekstu: Urszula Majewska i Marta Wieczorek. Tekst powstał w ramach projektu Przestrzeń Praktyków Partycypacji realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego z Funduszy EOG.