Seniorzy w Weyarn (Niemcy)
Rok realizacji: 2008 - 2010Co mogą zrobić seniorzy, żeby poprawić jakość życia i nadać mu nowy bieg i sens? Mogą na przykład wspólnie z lokalnymi urzędnikami zdiagnozować, zaplanować i zacząć działać. Oprócz widocznych efektów działalności grupy roboczej (przewodnik, rosnąca popularność wycieczek, Centrum Pomocy Seniorom, decyzja rady gminy o realizacji projektu domu wielopokoleniowego) włączenie seniorów we wspólne decydowanie dało jeszcze jeden efekt. Zaczęli oni inaczej myśleć o sobie samych i o swoim potencjale. W grupie roboczej działają bardzo zaangażowane osoby starsze, a fakt, że mogą świadczyć usługi dla innych seniorów w ramach Centrum czy organizować wycieczki, również zwiększa poczucie ich sprawczości, kompetencji i własnej wartości.
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Wypracowanie modelu funkcjonowania seniorów w gminie |
| Miejsce/czas | Niemcy, Weyarn, od 2008 do 2010 r. |
| Narzędzia | Badanie ankietowe, Grupy robocze |
| Kontakt | Pełnomocniczka ds. seniorów, Betty Mehrer, Klosterweg 3, 83629 Weyarn, tel.: 08020 / 295, fax: 08020 / 297, e-mail: betty.mehrer(at)t-online.de |
2. Kontekst
W 2008 roku w bawarskiej gminie Weyarn zamieszkanej przez 3,5 tys. osób ponad 500 mieszkańców przekroczyło 65. rok życia. Wiosną 2008 r. po wyborach samorządowych powołano w gminie pełnomocniczkę do spraw seniorów – władze samorządowe zostały do tego zobowiązane mocą wprowadzonej w landzie specjalnej uchwały. W bawarskiej polityce wobec seniorów doszło właśnie do zmiany paradygmatu – od tradycyjnej oferty usług dla osób w podeszłym wieku, zgodnie z którą zaawansowany wiek kojarzony jest głównie z opieką i chorobą, do całościowych koncepcji uwzględniających różnorodne potrzeby seniorów i ich zróżnicowane sytuacje życiowe.
W Weyarn przy wypracowaniu modelu funkcjonowania seniorów w gminie (diagnozowaniu ich potrzeb i poszukiwaniu rozwiązań) zdecydowano się na współpracę z seniorami. Współpracę tę rozwinięto w oparciu o działalność specjalnie powołanej grupy roboczej ds. seniorów. Społeczne grupy robocze funkcjonują w Weyarn od lat dziewięćdziesiątych, a od 2008 roku ich prawa i obowiązki wpisane zostały do statutu gminy (więcej w opisie pt. „Niemcy, modernizacja gminy Weyarn” dostępnym tutaj >>>).
3. Cele
Głównym celem działań było wspólne z mieszkańcami stworzenie nowego modelu funkcjonowania seniorów w gminie, poprzez m.in.:
- aktywizację seniorów,
- poprawę jakości życia osób starszych i zwiększenie możliwości korzystania z usług w gminie,
- wykorzystanie potencjału osób starszych w życiu społeczności.
4. Działania
W 2008 roku urząd gminy powołał pełnomocniczkę ds. seniorów, kórym została Betty Mehrer, doświadczona działaczka społeczna, przewodnicząca kilku grup roboczych w Weyarn i dotychczasowa referentka ds. młodzieży w gminie.
Jednym z pierwszych działań pełnomocniczki było zorganizowanie otwartego spotkania dla wszystkich mieszkańców, poświęconego funkcjonowaniu w gminie osób starszych. Na spotkanie zaproszono również przedstawicieli instytucji zajmujących się problematyką osób starszych (Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, hospicja, Caritas, drużyny sportowe, regionalne stowarzyszenia tradycyjne). Podczas spotkania postanowiono przeprowadzić diagnozę stanu rzeczy (podsumować istniejącą ofertę usług dla seniorów w Weyarn), podjęto też decyzję o utworzeniu specjalnej grupy roboczej ds. seniorów.
NARZĘDZIE: Grupy robocze
Społeczne grupy robocze powstają w Weyarn od początku lat dziewięćdziesiątych i stanowią jedną z podstawowych metod partycypacji obywatelskiej w gminie. W poświęconych różnym zagadnieniom grupach (np. „Kultura”, „Nowe Media” „Biblioteka”, „Energia”) uczestniczyć może każdy obywatel gminy. Działalność w grupie jest nieodpłatna. Grupom roboczym ze strony gminy przysługuje natomiast wsparcie logistyczne (np. oddanie do dyspozycji sali w urzędzie gminy na spotkania grupy), coroczny budżet na projekty (ustalany wspólnie z radą gminy), prawo do szkoleń, podróży studyjnych i doradztwa ekspertów oraz pomoc koordynatora pracy społecznej zatrudnionego w urzędzie gminy. Prawa i obowiązki grup roboczych w 2008 roku wpisane zostały do statutu gminy (więcej w opisie pt. „Niemcy, modernizacja gminy Weyarn” dostępnym tutaj >>>). W 2011 roku ok. 10% wszystkich uprawnionych do głosowania obywateli Weyarn (250 osób) działało w jednej z 12 istniejących grup roboczych.
W skład utworzonej w 2008 roku grupy ds. seniorów w Weyarn weszło 30 osób w wieku od 23 do 82 lat. Betty Mehrer została wybrana na przewodniczącą grupy.
Przewodnik
Podczas kolejnego spotkania grupy roboczej pojawił się pomysł wydania przewodnika po lokalnej publicznej i prywatnej ofercie dla seniorów. Sprawdzono, jakie istnieją możliwości wsparcia osób starszych w gminie, zebrano adresy odpowiednich instytucji i ich ofertę, m. in. zakupy na telefon, usługi fryzjerskie w domu, przychodnie lekarskie, obiady dowożone do domu, wspólnoty wyznaniowe, oferty rozrywki dla seniorów, zajęcia sportowe i in. Niewielkie koszty takiego rozpoznania (przede wszystkim koszty połączeń telefonicznych) członkowie grupy pokryli z własnej kieszeni.
Przewodnik wydrukowano w styczniu 2009 i od tego czasu jest on dostępny w urzędzie gminy, w sklepach i przychodniach, a także na stronach internetowych gminy: www.weyarn.de. Za druk publikacji zapłaciła gmina (300 euro). Przewodnik zostanie zaktualizowany w 2012 roku.
Prelekcje
Równolegle z pracami nad przewodnikiem grupa rozpoczęła organizację specjalistycznych wykładów i prelekcji adresowanych do seniorów. Wykłady takie organizowane są do dziś, a dotyczą np. ochrony zdrowia czy nowych form mieszkalnictwa dla osób starszych.
Ankieta
NARZĘDZIE: Badanie ankietowe
Kolejnym etapem pracy grupy roboczej było zbadanie, jakiego typu wsparcia brakuje seniorom w gminie Weyarn. Informacje zbierał wybrany spośród członków grupy zespół 15 osób, które po przeszkoleniu odwiedziły wszystkich 554 mieszkańców powyżej 65. roku życia w ich domach. Przeprowadzanie badania trwało ok. 9 miesięcy. W listopadzie 2009 r. wyniki ankiety, przeanalizowane przez specjalistę socjologa, zostały zaprezentowane na posiedzeniu rady gminy, a następnie w biuletynie gminnym (styczeń 2010).
Ankietowani wskazali jako główny problem duże rozproszenie miejscowości na terenie gminy, a w związku z tym rozproszenie oferty dla osób starszych. Seniorzy często wyrażali również chęć podjęcia wspólnych aktywności (także z młodszymi mieszkańcami gminy), wielu ankietowanych opowiadało także o problemach związanych z samodzielnym utrzymywaniem jedno- lub wielorodzinnego domu.
W oparciu o wyniki ankiety sformułowano wizję pracy grupy roboczej ds. seniorów − planowanie i tworzenie struktur, które umożliwiłyby starszym mieszkańcom gminy jak najdłuższe zachowanie samodzielności we własnym gospodarstwie domowym i możliwości decydowania o sobie.
Betty Mehrer: W akcji przeprowadzania ankiety wśród starszych mieszkańców istotne było to, że seniorzy znali odwiedzających ich ankieterów, a cała akcja została wcześniej zapowiedziana w biuletynie gminnym. Przy rozdzielaniu adresów seniorów zwracaliśmy uwagę na to, żeby przydzielić ankieterom osoby mieszkające w tej samej miejscowości, a – optymalnie – na tej samej ulicy. Okazało się to bardzo pomocne. Aby przełamać pierwsze lody, ankieter podczas wizyty wręczał ankietowanemu przewodnik.
Wycieczki
Ankietowani seniorzy wskazywali na chęć wspólnego spędzania czasu z innymi osobami starszymi, ale i z młodszymi mieszkańcami Weyarn. Dlatego już w czasie przeprowadzania ankiet grupa ds. seniorów rozpoczęła organizację comiesięcznych niedalekich wycieczek dla wszystkich chętnych mieszkańców – m.in. do muzeum organów, do kościoła w Schaftlach, zabytkowej papierni w Gmund, do meczetu, na targ bydła, czy też w rejs statkiem wycieczkowym po jeziorze Tegernsee.
Od 2012 roku członkowie grupy dzielą się organizacją wycieczek. Zgłoszenia chętnych przyjmuje pełnomocniczka ds. seniorów. Zamiast dużego autokaru lepiej sprawdza się wynajęcie busików lub samochodów osobowych – tak, aby w każdym pojeździe znaleźli się też młodsi kierowcy bądź pasażerowie. Na wycieczki zgłasza się coraz więcej młodych osób – po prostu podoba się im ten sposób spędzania wolnego czasu – stwierdza Betty Mehrer.
Centrum pomocy seniorom
W odpowiedzi na potrzeby seniorów zdiagnozowane poprzez ankietę, a dotyczące drobnej codziennej pomocy, grupa robocza stworzyła Centrum Pomocy Seniorom w Weyarn. Jest to do dziś istniejący system w większości nieodpłatnej pomocy w zakresie drobnych usług dla starszych osób. Bazuje on na grupie ok. 25 wolontariuszy gotowych do świadczenia drobnych usług, np. podwiezienia starszej osoby do lekarza, zrobienia zakupów, okazjonalnej pomocy w domu czy ogrodzie, pomocy przy wypełnianiu formularzy i in. W praktyce senior dzwoni do koordynatora, informując, że musi być danego dnia o danej godzinie u lekarza. Koordynator szuka wśród wolontariuszy osoby wybierającej się tego dnia np. na zakupy i mogącej po drodze zabrać seniora. Każdy z wolontariuszy wykonuje jakąś przysługę średnio raz na 4 tygodnie. Wolontariuszy szukano poprzez ogłoszenia w biuletynie gminnym. Gmina ubezpiecza wolontariuszy, a ich usługi są w większości nieodpłatne. Grupa ds. seniorów wydała ulotkę z opisem oferty centrum. Jej druk został opłacony przez gminę. W ramach pielęgnowanej w Weyarn kultury uznania zasług osób pracujących społecznie jako gest podziękowania w 2011 roku wszyscy wolontariusze otrzymali od grupy roboczej bony, które mogli zrealizować w instytucjach kulturalnych, np. w teatrze. Zakup bonów został sfinansowany przez anonimowego sponsora.
Wielopokoleniowy budynek mieszkalny
Wielu starszych weyarnczyków mieszka samotnie w domach jedno- lub wielorodzinnych, których utrzymanie wymaga dużego nakładu pracy i środków. Z ankiet wynikało, że istnieje zapotrzebowanie na miejsce dla seniorów, którzy nie wymagają stałej opieki, nie chcą już mieszkać w domu jednorodzinnym, ale pragną pozostać w gminie. W 2011 roku rozpoczęto dyskusje nad różnymi koncepcjami, które konsultowano z seniorami, np. organizując wycieczki do istniejących już instytucji i domów seniorów w okolicy. Ostatecznie po tych konsultacjach przedstawiono radzie gminy koncepcję wielopokoleniowego budynku mieszkalnego, maksymalnie dwupiętrowego, z 12−14 mieszkaniami, zasiedlonego w 60% przez starszych i w 40% przez młodych mieszkańców, ze wspólnym pomieszczeniem socjalnym, które ma służyć jako miejsce spotkań grupy roboczej, podwieczorków dla seniorów, sala kinowa dla dzieci, sala do ćwiczeń i kursów tańca.
Rada gminy w grudniu 2011 wyraziła zgodę na realizację projektu. Budowa domu ma ruszyć jesienią 2012 roku.
5. Harmonogram
| Marzec 2008 |
Wybory komunalne w Weyarn, powołanie pełnomocniczki ds. osób starszych |
| Maj 2008 |
Powstanie grupy roboczej ds. seniorów |
| 2008/2009 | Prace nad przewodnikiem dla osób starszych |
| jesień 2008−jesień 2009 | Badanie ankietowe seniorów |
| czerwiec 2010 | Stworzenie Centrum Pomocy Seniorom |
| 2011 | Prace nad koncepcją wielopokoleniowego budynku mieszkalnego |
| grudzień 2011 | Rada gminy podejmuje decyzję o realizacji wielopokoleniowego budynku |
6. Rezultaty
Diagnozowanie, planowanie i realizacja działań poprawiających jakość życia seniorów zostały zorganizowane i przeprowadzone przez mieszkańców Weyarn z zaangażowaniem samych zainteresowanych – poprzez aktywne uczestnictwo w grupie roboczej, udział w ankiecie czy przez udział w dyskusji na temat rozwiązań mieszkaniowych.
Oprócz widocznych efektów działalności grupy roboczej (przewodnik, rosnąca popularność wycieczek, Centrum Pomocy Seniorom, decyzja rady gminy o realizacji projektu domu wielopokoleniowego) zaangażowanie seniorów we współdecydowanie o sobie dało jeszcze jeden efekt.
Seniorzy w Weyarn zaczęli inaczej myśleć o sobie samych i o swoim potencjale – przekonuje Betty Mehrer. W grupie roboczej działają bardzo zaangażowane osoby starsze, a fakt, że seniorzy świadczyć mogą usługi dla innych seniorów w ramach Centrum czy organizować wycieczki, również zwiększa poczucie ich sprawczości, kompetencji i własnej wartości.
7. Problemy / wyzwania
Według przewodniczącej grupy roboczej ds. seniorów Betty Mehrer na etapie tworzenia grupy roboczej kluczowe było nawiązanie kontaktu i zaproszenie do współpracy naprawdę wszystkich organizacji i instytucji, które do tej pory zajmowały się kwestiami związanymi z seniorami w Weyarn – a więc grup sportowych, Kościołów, instytucji świadczących usługi opiekuńcze i in.
Szczególnie ze strony Kościoła docierały do nas pojedyncze głosy o tym, że grupa robocza postrzegana jest jako konkurencja. Pomogły szczere rozmowy i tak częsta współpraca, jak tylko było to możliwe. W najbliższym czasie planujemy np. wspólny wyjazd zorganizowany przez lokalną parafię Kościoła katolickiego − mówi Betty Mehrer.
8. Rekomendacje
Przykład wypracowania i wdrażania modelu funkcjonowania seniorów w Wayarn daje kilka praktycznych wskazówek polskim samorządom, jak skutecznie przeprowadzać działania partycypacyjne, dzieląc się kompetencjami ze społecznością − zarówno w zakresie podejmowania decyzji, jak również w zakresie realizacji wybranych pomysłów.
- Koncentracja na konkretnych i praktycznych działaniach na odpowiednią skalę – od pomysłu do wdrożenia:
- odpowiedź na bezpośrednie, realne potrzeby grupy interesariuszy,
- wybór działań, które niosą wyraźne korzyści dla interesariuszy.
- Pomocniczość samorządu w ramach jasno określonej struktury współpracy ze społecznością (schemat współpracy również został wypracowany w sposób partycypacyjny).
- Wykorzystanie istniejących narzędzi i instytucji, a w razie potrzeby stworzenie nowych.
- Dotarcie do wszystkich podmiotów, które mogą mieć znaczenie w podejmowanych działaniach – w Polsce mogą to być np. koła gospodyń wiejskich czy jednostki ochotniczych straży pożarnych – i wyjaśnienie z nimi wszystkich aspektów współpracy.
- Angażowanie bezpośrednich interesariuszy na każdym etapie działania, zarówno podczas diagnozy, ustalania priorytetów, doboru zadań jak i koniecznie podczas ich wdrażania, co najlepiej zapewnia trwałość rezultatów działań.
- Wieloaspektowe, systematyczne podejście do tematu − planowanie realnych działań z uwzględnieniem kolejnych potrzeb interesariuszy.
- Systemowość rozwiązań − planowanie działań tak, aby uzupełniały się i wynikały z siebie, bo taka konsekwencja pomaga angażować trwale członków społeczności.
- Kluczowość diagnozy zrealizowanej z pomysłem − dostosowanie ankiety do konkretnej sytuacji i wzięcie pod uwagę potrzeb adresatów.
- Wykorzystanie pracy wolontariuszy –systemowe i nie wymagające zbyt wiele, a jednocześnie budujące więzi.
- Systemowe integrowanie seniorów z pozostałymi członkami społeczności (wielopokoleniowy budynek mieszkalny, zapraszanie młodych na wycieczki dla seniorów).
Tekst: Anna Krzemińska
Tekst powstał w grudniu 2011 r.
