Razem dla zatrudnienia i edukacji w Munderfing (Austria)
Rok realizacji: 2003 - 2004Jest wiele grup docelowych: przedsiębiorcy, szkoły, rodzice, politycy… Kluczowi interesariusze nie doceniają wagi problemu zdiagnozowanego przez samorząd.
Jak działać, żeby połączyć interesy wszystkich w jeden spójny, możliwy do realizacji program?
Co zrobić, żeby wypracowane rozwiązania nie pozostały jedynie śladem na papierze?
Tę i kilka innych lekcji odrobiły władze austriackiego Munderfing, tworząc Lokalny Plan na rzecz Zatrudnienia i Edukacji. Jako wprowadzenie niech posłuży wypowiedź jednego z uczestników: Bez zorganizowanego procesu pojedynczym osobom bardzo trudno wnieść coś nowego i w udany sposób to wdrożyć. Sam proces nie przyniesie jednak żadnego efektu, jeżeli nie jest podparty pomysłami, wizjami i wiedzą. Przyszłość powstaje nie tylko dzięki strukturom i modelom, ale również dzięki ludziom z ich wizjami i myślami. (Ambros Pree, OÖ Technologie- und Marketinggesellschaft)
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Lokalny Plan na rzecz Zatrudnienia i Edukacji (LABB) |
| Miejsce/czas | Munderfing, Austria, listopad 2003–grudzień 2004 |
| Narzędzia | Badanie ankietowe, Grupy robocze, Konferencja przyszłościowa, Wywiad indywidualny |
| Etapy | Wdrażanie, Wyznaczanie priorytetów, planowanie działań |
| Kontakt | sekretarz Urzędu Gminy w Munderfing Erwin Moser, e-mail: erwin.moser(at)munderfing.ooe.gv.at, tel. +43 (0) 7744 62 55, www.munderfing.at |
2. Kontekst
W niewielkiej austriackiej gminie wiejskiej Munderfing (2700 mieszkańców) władze podchodzą do zagadnienia rozwoju gminy całościowo, w centrum przemian stawiając zarządzanie zorientowane na mieszkańców i zrównoważony rozwój1. Dzieje się tak od połowy lat 90., kiedy przystąpiono do tworzenia strategii Lokalne Ramy Rozwoju (OEEK). Gmina zaczęła wówczas korzystać z doradztwa Instytutu Retzla z Linzu (niezależnego instytutu badawczo-doradczego, który zajmuje się m.in. sprawami rozwoju społeczności lokalnych). Ta długotrwała i wciąż trwająca współpraca zaowocowała tym, że władze gminy zainteresowały się zrównoważonym rozwojem i w związku z tym programem Organizacji Narodów Zjednoczonych Agenda 21, który formułuje wytyczne (również dla władz lokalnych) dotyczące polityki zrównoważonego rozwoju.
Agendę 21 zainicjowaną podczas pierwszego „Szczytu Ziemi” w 1992 r. w Rio de Janeiro „dobrze opisuje przysłowie: Oblicze świata mogą zmienić drobne wysiłki wielu ludzi realizowane w wielu miejscach – odpowiedź na wyzwania w skali świata takie jak bieda, rozwarstwienie społeczne, globalizacja, sposób użytkowania ziemi, dostęp od żywności, zmiany klimatyczne, polityka energetyczna, efektywne pod względem zużycia zasobów style życia i systemy ekonomiczne, ochrona obszarów wiejskich i miejskich itd. nie może być narzucana globalnie, musi być odpowiedzią oddolną, tj. formułowaną lokalnie”2. W landzie (odpowiedniku polskiego województwa) Górna Austria, w którym leży Munderfing, zrównoważony rozwój jest ważnym tematem od 1998 r., od kiedy realizowany jest landowy program, który ma na celu wdrażanie w wymiarze lokalnym i regionalnym wytycznych Agendy 21. Sieć w Górnej Austrii tworzy 124 gmin i osiem regionów (związków sąsiadujących gmin).
Tworzenie gminnych dokumentów strategicznych stało się w Munderfing inspiracją do wdrożenia globalnych wytycznych Agendy 21 na własnym, lokalnym podwórku. W 2000 r. decyzją rady gminy wytyczne te stały się wyznacznikiem dla działań władz gminy. Od czasu przystąpienia do landowej sieci „Agenda 21 – Górna Austria” w Munderfing zrealizowano kilka projektów (szczególnie polecamy zapoznanie się z projektem wypracowania procedur partycypacji mieszkańców w tworzeniu polityk lokalnych: „Der Munderfinger Regelkreis”). Obszary działania i konkretne pomysły powstały w ramach partycypacyjnego wypracowywania (jeszcze przed decyzją rady gminy w 2000 r.) koncepcji „Munderfing 2006” – idealnego obrazu gminy. Powstało wówczas siedem grup roboczych zajmujących się konkretnymi obszarami tematycznymi. Realizacja kolejnych projektów stopniowo położyła podwaliny pod szerokie wykorzystanie idei zrównoważonego rozwoju w różnych obszarach funkcjonowania społeczności, włączając w to zarządzanie gminą i współpracę z mieszkańcami w tworzeniu lokalnych polityk. Stworzenie i wdrożenie Lokalnego Planu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji było zatem poprzedzone licznymi działaniami.
LABB miał odpowiadać na powiązane ze sobą wyzwania demograficzne, edukacyjne i te, które stawia lokalny rynek pracy. Co więcej, podobnie jak wszystkie działania gminy miał realizować zasady zrównoważonego rozwoju; był kolejnym projektem realizowanym w ramach „Lokalnej Agendy 21 – Munderfing”. Stąd szczególna troska twórców LABB o minimalizację negatywnego wpływu społeczności na środowisko (np. poprzez ograniczenie konieczności dojazdów do pracy wszędzie tam, gdzie to możliwe) czy wykorzystywanie lokalnych zasobów w jak najpełniejszym wymiarze tak, aby nie musieć sięgać po zasoby zewnętrzne (co zwiększa szansę na pozostawanie wytwarzanej wartości ekonomicznej w lokalnej społeczności).
Problemy i wyzwania gminy w zakresie edukacji i związanych z nią zasobów rynku pracy zostały zdiagnozowane w trakcie wcześniejszych działań. W 1997 roku rada gminy przeprowadziła wśród mieszkańców ankietę dotyczącą lokalnych problemów, planu zagospodarowania i rozwoju. Wówczas właśnie sytuacja młodzieży zyskała priorytetowe znaczenie. Wysoki priorytet tego zagadnienia został również potwierdzony poprzez utworzenie odrębnej grupy roboczej ds. młodzieży w ramach wspomnianego wyżej tworzenia wizji „Munderfing 2006”. Bezpośrednim pokłosiem tych działań była (już w ramach „Lokalnej Agendy 21 – Munderfing”) realizacja projektów skierowanych bezpośrednio do młodzieży szkolnej, aby stworzyć jej jak najlepsze warunki rozwoju, sprzyjając tym samym szansom na pozostanie młodych ludzi na terenie gminy po zakończeniu edukacji.
Procesy demograficzne są jednak nieubłagane. Munderfing, tak jak podobne gminy w Polsce, w dłuższej perspektywie jest narażony na spadek liczby narodzin, odpływ ludności w wieku produkcyjnym do ośrodków miejskich, niedostatek osób z wykształceniem zawodowym zdolnych zaspokoić zapotrzebowanie na lokalnym rynku pracy.
| Demografia, edukacja i rynek pracy w Munderfing
Zgodnie z prognozą demograficzną opublikowaną w 2004 r. przez austriacki urząd statystyczny, do 2031 r. liczba młodych osób wchodzących na rynek pracy w regionie (odpowiednik polskiego powiatu) Braunau am Inn, w którym leży Munderfing, będzie systematycznie spadać, przy czym nie widać możliwości odwrócenia tego trendu. Z czasem może zabraknąć rąk do pracy. Ponadto liczba osób z wykształceniem wyższym będzie wzrastać kosztem tych z wykształceniem zawodowym. Już w 2004 r. doskonale widoczna była zaogniająca się konkurencja między przedsiębiorcami z różnych regionach o odpowiednio wykwalifikowaną kadrę. Bieżąca polityka gminy w zakresie zatrudnienia w opisywanym okresie mierzyła się z dwoma głównymi wyzwaniami. Z jednej strony był to wzrost bezrobocia wśród osób młodych i starszych, z drugiej natomiast dostrzegano już w nieodległej perspektywie nieubłagany wpływ trendów demograficznych na lokalny rynek pracy: z roku na rok szkoły w Munderfing (szkoła podstawowa i gimnazjum) opuszczało coraz mniej absolwentów (od 15 do 25 osób), a lokalni przedsiębiorcy zaczęli narzekać, że lokalne szkoły wypuszczają na rynek pracy młodych ludzi bez kwalifikacji odpowiednich do podjęcia pracy w miejscowych przedsiębiorstwach. A jak wyglądał lokalny rynek pracy? Wiele firm w Munderfing to przedsiębiorstwa z sektora przemysłu i rzemiosła. Jedno z nich upadło w 2002 r. (w czasie bezpośrednio poprzedzającym stworzenie LABB), w wyniku czego liczba miejsc pracy w gminie zmniejszyła się o 190, a na terenie gminy pozostał znacznej wielkości teren po zlikwidowanej fabryce. Obecnie najważniejszym przedsiębiorstwem w okolicy jest KTM, producent motocykli. Siedziba KTM mieści się w odległym o kilka kilometrów Mattighofen, część produkcji odbywa się jednak w samym Munderfing, co odgrywa znaczącą rolę w gospodarce gminy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat w Munderfing przybyło miejsc pracy, liczba pracowników zwiększyła się z 350 do 700 osób. Znaczna część z nich codziennie dojeżdża do Munderfing; z kolei sami mieszkańcy często dojeżdżają do innych miejscowości, np. Salzburga. |
Biorąc pod uwagę powyższe problemy i uwarunkowania, władze gminy uznały, że ważne jest,
by jak najwcześniej w trakcie edukacji szkolnej zadbać o zaoferowanie młodzieży rozmaitych ścieżek kariery, które ostatecznie pozwolą absolwentom znaleźć pracę w regionie, a także zaspokajać lokalny popyt na pracę (w długookresowej perspektywie przewyższający podaż).
Inspiracji i wzorca do działania władzom Munderfing dostarczył udział sekretarza gminy Erwina Mosera w rocznym międzynarodowym kursie w formie e-learningowej (2002–2003) CapaCity – Training & Capacity-building for Local Action Planning for Employment zorganizowanym przez International Council for Local Environmental Initiatives (wraz organizacjami pozarządowymi z sześciu europejskich krajów). Program kursu obejmował m.in. tematykę: związku zatrudnienia i zrównoważonego rozwoju, analizy lokalnego rynku zatrudnienia, tworzenia planów i zarządzania projektem, partnerstw publiczno-prywatnych czy monitoringu i ewaluacji. Kurs bazował na wytycznych Lokalnej Agendy 21 w zakresie zrównoważonego rozwoju i był obliczony na implementację Europejskiej Strategii Zatrudnienia na poziomie lokalnym. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w pracach nad LABB w 2004 r., a samo Munderfing zostało pierwszym w Unii Europejskiej miastem wdrażającym lokalnie wytyczne globalnej strategii europejskiej.
3. Opis procesu
Za główny, strategiczny cel przyświecający tworzeniu Lokalnego Planu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji (LABB) uznano utrzymanie konkurencyjnej ekonomicznie pozycji gminy w regionie. Kluczem do sukcesu miało być postawienie w centrum zainteresowania problematyki kapitału ludzkiego (odpowiedź na problemy demograficzne oraz związane z rynkiem pracy potrzeby lokalnej społeczności i przedsiębiorców). Dodatkowo uczestnikom procesu tworzenia LABB miały przyświecać:
- cele ekonomiczne: nacisk na wzmacnianie lokalnej gospodarki – praca i jej wartość powinna pozostawać w regionie, w którym pracownik mieszka, płaci podatki i w którym się kształci; postuluje się więc lepsze dopasowanie regionalnych i lokalnych rynków pracy do codziennego życia obywateli,
- cele związane z ochroną środowiska, takie jak próba ograniczenia dojazdów do pracy.
Opracowanie Lokalnego Planu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji przeprowadzono w ścisłej współpracy z Instytutem Retzla, którego wsparcie polegało na przygotowaniu ramowej koncepcji projektu i pomocy merytorycznej w trakcie procesu tworzenia LABB w oparciu o przedstawioną koncepcję (np. poprzez opracowanie narzędzi). Instytut Retzla opracował również harmonogram przebiegu procesu. W koordynację projektu LABB włączono również partnera z poziomu regionalnego: Euroregion Inn-Salzach.
Ustalono, że głównym rezultatem opracowania i realizacji LABB powinno być doprowadzenie do lepszej współpracy między gminą a przedsiębiorcami, a także na linii przedsiębiorcy – szkoła – rodzice. Temu podporządkowane były kolejne etapy pracy nad programem, a także siedem projektów zrealizowanych w ramach LABB.
Przygotowanie
Pomysł stworzenia LABB przedstawiono w listopadzie 2003 r. na zebraniu rady gminy. Został on jednogłośnie zaakceptowany. Każda z partii w radzie wskazała po trzech przedstawicieli do uczestnictwa w grupie projektowej. Od tego momentu przez dwa miesiące, do stycznia 2004 r. trwały przygotowania do realizacji projektu tworzenia LABB.
Choć stworzenie LABB było inicjatywą lokalną, od początku zdawano sobie sprawę z wagi odniesienia go do dokumentów i polityk szczebla wyższego niż lokalny. Chodziło o osadzenie LABB w szerszej perspektywie i przez to nadanie mu wyższej rangi, uczynienie bardziej oficjalnym, a także uzyskanie wsparcia dla podejmowanych działań w skali landu i kraju. Pozwoliło to także lepiej przemyśleć sam plan. Mówiąc najprościej, stawka była większa. Program nie przebiegał wyłącznie w zamkniętym lokalnym środowisku – zadbano o jego widoczność na zewnątrz, co oznaczało, że tym bardziej konieczne stały się starania, by całą rzecz wykonać naprawdę porządnie.
Stąd w ramach działań przygotowawczych, planując program i ustalając jego priorytety, zwracając się o wsparcie merytoryczne i organizacyjne, prowadzono rozmowy na różnych szczeblach, a także postarano się o wpisanie LABB do programu Regionalny System Innowacji Górnej Austrii.
Za najszerszą ramę odniesienia LABB uznano Europejską Strategię Zatrudnienia wraz z jej czterema filarami, które stanowiły bezpośredni kontekst dla lokalnych zagadnień w trakcie prac nad planem – zarówno w momencie tworzenia ogólnych założeń i koncepcji, jak również podczas prac nad szczegółowymi rozwiązaniami. Poszczególne filary wiązano z celami szczegółowymi LABB. W ten sposób kształtowała się również rozległa struktura planu, obejmująca wiele możliwych płaszczyzn, które ostatecznie przyjęły formę działań odpowiadających skali i możliwościom Munderfing.
Diagnozowanie
Część z rozmów przeprowadzonych w trakcie przygotowania projektu miała charakter diagnostyczny. Sekretarz gminy wraz ekspertem z Instytutu Retzla wyselekcjonowali grupę 35 kluczowych osób – potencjalnych uczestników biorących udział w tworzeniu i realizacji LABB. Byli to m.in. lokalni przedsiębiorcy, przedstawiciele miejscowych szkół i rady rodziców, izby gospodarczej w Braunau oraz urzędu pracy. Z tymi osobami ekspert oraz sekretarz gminy przeprowadzili indywidualne rozmowy dotyczące również sytuacji w gminie i strategicznego poparcia dla planu.
NARZĘDZIE: Wywiad indywidualny
Podczas wstępnych rozmów przyszli uczestnicy LABB proszeni byli o zdiagnozowanie problemów, o przedstawienie pomysłów na konkretne rozwiązania, o wskazanie obszarów priorytetowych, którymi należało się zająć. Dzięki temu udało się zebrać wstępne informacje, niezbędne do lepszego planowania dalszych prac. Przede wszystkim jednak indywidualna rozmowa stanowiła znakomite narzędzie motywowania do uczestnictwa w pracach nad LABB. Rozmówcy mogli poczuć się docenieni dzięki zainteresowaniu gminy, która zwróciła się do nich o pomoc i z uwagą słuchała tego, co mają do powiedzenia.
Indywidualne konsultacje służyły nie tylko dowartościowaniu przyszłych uczestników, lecz także postawieniu diagnozy, wskazaniu obszarów wspólnych problemów i stworzeniu podstaw do dyskusji. Uczestnicy na tyle dobrze orientowali się już, o co chodzi, że ich wkład w dalsze prace był bardziej efektywny.
Przygotowania i późniejsza rekrutacja uczestników okazały się dość czasochłonne. Przez pierwsze miesiące praca była bardzo intensywna; Erwin Moser i jego współpracowniczka poświęcali wówczas projektowi ok. 40–50 godzin tygodniowo.
O LABB informowano w lokalnym biuletynie; dzięki tej informacji zgłosiło się dodatkowo kilkanaście osób chętnych do wzięcia udziału w projekcie. W rezultacie uformowała się grupa ok. 50 uczestników/partnerów, którzy zawiązali Lokalną Sieć na rzecz Edukacji i Zatrudnienia – zespół pracujący nad stworzeniem i wdrożeniem LABB. Oprócz zwykłych mieszkańców w jego skład wchodzili przedstawiciele:
- szkoły w Munderfing,
- partii politycznych,
- urzędu gminy,
- lokalnych przedsiębiorców,
- euroregionu Inn-Salzach,
- urzędu pracy,
- izby gospodarczej i izby pracowniczej w Braunau,
- centrum szkoleniowego BFI i centrum technologicznego w Braunau,
- TMG (agencji landowej zajmującej się obsługą inwestorów),
- Stowarzyszenia ds. Gospodarki Górnej Austrii.
Ostatnim elementem diagnozowania lokalnych kwestii gospodarczych było przeprowadzenie w trakcie trwania projektu badania kwestionariuszowego wśród przedsiębiorców, dotyczącego atrakcyjności Munderfing dla prowadzenia działalności gospodarczej. Zadbano o to, żeby uzyskać jak najwięcej opinii: badanie rozpoczęto po przeprowadzeniu rozmów indywidualnych, kiedy wieść o LABB rozeszła się w gminie pocztą pantoflową, a także po opublikowaniu informacji w mediach i przeprowadzeniu spotkania informacyjnego. Dzięki temu stopa zwrotu wypełnionych kwestionariuszy wyniósł 50 proc.
NARZĘDZIE: Badanie ankietowe
W ramach programu każdy lokalny przedsiębiorca otrzymał kwestionariusz przygotowany przez Instytut Retzla (w oparciu o istniejące narzędzie badawcze). Przedstawiono w nim 50 rozmaitych czynników mogących wpływać na atrakcyjność Munderfing dla biznesu. Czynniki te podzielono na siedem kategorii: – dofinansowanie/doradztwo/pozwolenia, – kadry/szkoła/szkolenia, – polityka, – wymiana informacji/kooperacja i tworzenie sieci współpracy/badania i dostęp do informacji, – działki pod działalność gospodarczą, nieruchomości i tereny przemysłowe, – transport, – ochrona środowiska /jakość życia /obsługa. Respondentów poproszono o ocenę każdego z czynników w dwóch kategoriach: na ile są one ważne i faktycznie obecne/występujące w gminie. Przedsiębiorcy przyznawali czynnikom w tych kategoriach punkty od 1 do 5 (najważniejsze i najbardziej obecne dostawały notę 1). Przy opracowywaniu wyników badania każdy z czynników klasyfikowano w następującym wykresie:
Każdy z czynników po przypisaniu wartości w dwóch kategoriach trafiał do jednej z czterech przegródek i po zsumowaniu wyników oceny wszystkich przedsiębiorców uzyskiwał jeden z czterech statusów: problematycznego, marginalnego, atrakcyjnego lub luksusowego (czyli rzadkiego i „poszukiwanego”, ale nie kluczowego dla przedsiębiorców.
Wyniki badania potwierdziły, że tematyka LABB i proponowane ramowe kierunki planu są trafne i istotne, a także odpowiadają potrzebom zauważanym przez przedsiębiorców. Co więcej, przedsiębiorcy wysoko ocenili panujące w gminie warunki dla rozwoju przedsiębiorstw, a także poziom życia w gminie i współpracę między partiami politycznymi.
Kiedy obszar tematyczny został już wstępnie określony, problemy zdefiniowane, uczestnicy wybrani, a ich cele i założenia omówione, można było przystąpić do starannego zaplanowania konkretnych działań.
ETAP: wyznaczanie priorytetów, planowanie działań – tworzenie LABB
Dalsze prace rozpoczęto od zorganizowania warsztatu „Szkoła i gospodarka” w styczniu 2004 roku. Był on skierowany przede wszystkim do partnerów tworzącej się sieci i stanowił pierwszą okazję do dyskusji na temat związków sektora edukacji i biznesu, a także do poznania się i wymiany opinii oraz punktów widzenia uczestników Sieci. W warsztacie brali udział nauczyciele z lokalnej szkoły podstawowej, przedstawiciele gminy, izby gospodarczej w Braunau, menedżer regionu Inn-Salzach, a także technikum w Mattighofen. Uczestnikom warsztatu na początek przedstawiono kontekst, ogólne cele i założenia LABB. Specjalnym gościem była koordynatorka krajowego programu Ministerstwa Edukacji, Nauki i Kultury – Inicjatywa „Unternehmen-Bildung”, realizującego działania na rzecz współpracy między instytucjami edukacyjnymi a biznesem. W ramach wzmacniania kompetencji uczestników warsztatu przedstawiła ona ogólne kwestie i dylematy związane ze współpracą między instytucjami edukacyjnymi a biznesem, a także narzędzia owej współpracy. Podkreślała przy tym, że niekoniecznie musi się to wiązać ze zwiększaniem nakładów pracy nauczycieli, ponieważ to raczej przedsiębiorstwa powinny włączać się w pracę szkoły i przy tej okazji przekazywać swój punkt widzenia. W drugiej części spotkania odbyła się żywa dyskusja dotycząca przedstawionych tematów i problemów ogólnych. Spotkanie miało charakter informacyjno-integracyjny – nie służyło wypracowaniu szczegółowych rozwiązań, ale raczej rozpoczęciu debaty i zakorzenianiu myślenia o roli szkoły jako „pasa transmisyjnego między sektorem przedsiębiorstw a młodzieżą”.
Czwartego marca 2004 r. w Lokalnym Centrum Edukacji odbyło się oficjalne spotkanie otwierające projekt. Lokalne Centrum Edukacji mieści się w budynku gimnazjum w Munderfing i stanowi część gminnej biblioteki; posiada bogate wyposażenie multimedialne. W zebraniu brali udział członkowie Lokalnej Sieci, zaproszeni goście oraz zwykli obywatele (razem 45 osób). Był to również moment oficjalnego zawiązania Lokalnej Sieci na rzecz Edukacji i Zatrudnienia – partnerstwa, które miało tworzyć i wdrażać LABB. Przedstawiono harmonogram dalszych prac i główne założenia planu, a kierownik izby gospodarczej w Braunau wygłosił wykład na temat roli okręgu Braunau w konkurencji regionów. Partnerzy Sieci oficjalnie potwierdzili swoje zaangażowanie. Spotkanie miało bardzo ceremonialny charakter, co nadawało programowi szczególną rangę i zwiększało motywację uczestników do poważnego traktowania programu.
Utworzona Lokalna Sieć na rzecz Edukacji i Zatrudnienia uzyskała organizacyjne i merytoryczne wsparcie koordynatorów projektu: pracowników urzędu gminy, Instytutu Retzla i Euroregionu Inn-Salzbach. Wdrożenie działań wypracowanych przez Sieć zostało zabezpieczone również przez organizacyjne wsparcie ze strony urzędu gminy, który oddelegował własnych pracowników do współpracy z Siecią i do implementacji działań LABB. Ustalono, że prace Sieci będą przebiegać w formie spotkań roboczych, służących planowaniu i inicjacji działań na rzecz wzrostu zatrudnienia. Z góry założono, że opracowane działania mogą być wdrażane przy współudziale uczestników Sieci.
Kluczowym punktem prac było zorganizowanie 27 marca 2004 r. konferencji przyszłościowej, której głównym tematem było tworzenie lokalnych wizji i strategii w zakresie zatrudnienia i edukacji. Również to spotkanie odbyło się w Lokalnym Centrum Edukacji. Trwało cały dzień, a jego uczestnikami byli członkowie Sieci współpracujący przy tworzeniu LABB – łącznie 47 osób.
NARZĘDZIE: Konferencja przyszłościowa
Na początku konferencji przedstawiono i podsumowano wnioski z indywidualnych rozmów, następnie uczestnicy podzielili się na sześć grup roboczych działających w trzech obszarach tematycznych, odzwierciedlających tematykę filarów Europejskiej Strategii Zatrudnienia: „Zatrudnienie”, „Gospodarka, przedsiębiorczość i adaptacja” oraz „Równość szans i środowisko”. Krytycznie omawiano sytuację w przeszłości, obecny stan rzeczy, projektowano także możliwe scenariusze na przyszłość.
Uczestnikom dostarczono dane i statystyki przygotowane przez doradców zewnętrznych z Instytutu Retzla, które miały pomagać w dyskusji. Na miejscu byli również urzędnicy odpowiedzialni za edukację i zatrudnienie; każdy z nich zrobił krótkie wprowadzenie i – w razie potrzeby – dostarczał dyskutantom rozmaitych informacji. Silny nacisk położono zatem na dostęp do wiedzy, mogącej lepiej ukierunkowywać dyskusję, rozwiewać wątpliwości i inspirować.
Spotkanie przebiegło w sympatycznej, nieformalnej atmosferze – zadbano o dobre jedzenie i piwo, co pozwoliło na bardziej szczerą i otwartą rozmowę między uczestnikami, pochodzącymi często z bardzo różnych grup zawodowych. Jednym z istotniejszych bezpośrednich rezultatów konferencji było to, że uczestnicy uświadomili sobie, jak bardzo stereotypowe i odbiegające od rzeczywistości było ich wzajemne postrzeganie. Nauczyciele w określony sposób wyobrażali sobie przedsiębiorców, a przedsiębiorcy nauczycieli – otwarta rozmowa i wspólna praca oraz obmyślanie możliwych działań pozwoliło część z owych stereotypów przełamać, przynajmniej na pewien czas. Na koniec konferencji dokonano podsumowania rozmów i zgłoszonych pomysłów.
W efekcie konferencji powstały konkretne propozycje siedmiu inicjatyw, będących odpowiedzią na problemy rynku pracy w Munderfing.
Jak podsumował konferencję sekretarz gminy Erwin Moser: W trakcie konferencji zdaliśmy sobie sprawę z ogromnego potencjału drzemiącego w naszej społeczności i wiedzy ekspertów uczestniczących w spotkaniu. Wykorzystanie tej świadomości i współpraca są naszym zadaniem na przyszłość.
Kolejnym punktem prac nad LABB były dwa spotkania robocze w maju i czerwcu 2004 r., w trakcie których członkowie Sieci rozwinęli i rozpisali pomysły na siedem inicjatyw opracowanych podczas konferencji. Zdefiniowano wówczas również wskaźniki do mierzenia powodzenia działań i określono struktury organizacyjne dalszej współpracy Sieci.
Podczas drugiego spotkania roboczego ustalono, że po zakończeniu projektu LABB Sieć będzie funkcjonować jako Lokalny Sojusz na rzecz Zatrudnienia i Edukacji, a jego pracami będzie zarządzał urząd gminy, jednocześnie wspierając prace Sojuszu organizacyjnie i będąc głównym punktem kontaktowym. Ustalono również, że spośród członków Sojuszu będą wybierani członkowie Rady Doradczej dla samorządu, wspierającej władze w realizacji projektów proponowanych przez Sojusz.
Formalne zakończenie tworzenia LABB nastąpiło w grudniu 2004 r. Zorganizowano wówczas oficjalną konferencję podsumowującą. Wydarzenie to miało raczej ceremonialny charakter; służyło nie tyle kolejnym dyskusjom, ile zamknięciu projektu i – ponownie – dowartościowaniu uczestników przez lokalne władze. W trakcie konferencji nastąpiło oficjalne uformowanie się Lokalnego Sojuszu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji (formalizacja Lokalnej Sieci). Spośród członków Sojuszu wybrano również sześcioro członków Rady Doradczej. W jej skład weszli przedstawiciele przedsiębiorców, szkół, lokalnego świata polityki, organizacji społecznych i mieszkaniec Munderfing.
Wypracowane i sformalizowane struktury (sojusz, rada) miały realizować i wspierać wypracowane rozwiązania oraz zapewnić kontynuację działań związanych z problemami polityki zatrudnienia i edukacji. Rada została powołana na trzyletnią kadencję. Co trzy lata miała być również organizowana Lokalna Konferencja Zatrudnienia i Edukacji. Narzędzie diagnostyczne (badanie kwestionariuszowe dla przedsiębiorców) zostało opracowane przez Instytut Retzla tak, aby można było korzystać z niego ponownie, sprawdzając zmiany w opinii przedsiębiorców. Pomyślano więc o zapewnieniu trwałości efektów wykonanej pracy i stworzeniu możliwości dalszej współpracy.
ETAP: wdrażanie – realizacja wypracowanych projektów
Etap wdrażania inicjatyw miał charakter partycypacyjny – za realizację wypracowanych pomysłów odpowiadali przede wszystkim uczestnicy programu. W przypadku kilku z siedmiu opracowanych w ramach LABB projektów uczestnicy zorganizowali się w tematyczne grupy robocze [zobacz: skrzynka z narzędziami]. Realizacja niektórych projektów rozpoczęła się już w 2004 r. Część miała charakter krótkotrwały, część realizowano przez kilka lat, a niektóre funkcjonują do dziś.
Urząd gminy ograniczał się wyłącznie do ogólnej opieki nad działaniami uczestników i – o ile zachodziła taka potrzeba – udzielał wsparcia organizacyjnego.
Inicjatywa 1: Serwis gospodarczy gminy
Jednym z postulatów przedsiębiorców podczas prac nad LABB było ulepszenie działań gminy wobec lokalnego biznesu, które w ramach Inicjatywy 1. urząd gminy postanowił zmodyfikować. W wymiarze nieformalnym chodziło o pewne zmiany w nastawieniu urzędników, o uczynienie urzędu bardziej przyjaznym dla przedsiębiorców. W trakcie konkretyzacji pierwotnego pomysłu na Serwis gospodarczy gminy (i równocześnie punkt kontaktowy) powstał również szczegółowy katalog usług gminy, przede wszystkim informacyjnych (np. o ogłoszenia dotyczące składania wniosków o dofinansowanie) dla przedsiębiorców. Serwis gospodarczy sprawdził się szczególnie w zakresie promocji inwestycji w gminie i informowania przedsiębiorców o dostępnych w gminie lokalizacjach na prowadzenie działalności gospodarczej.
Inicjatywa 2: Sieć dostępu do rynku pracy
Inicjatywa polegała na sieciowaniu bezrobotnych i powracających na rynek pracy (ze szczególnym uwzględnieniem kobiet) z lokalnymi przedsiębiorcami. Z jednej strony przedsiębiorcy mieli możliwość uzyskania informacji o dostępności potencjalnych pracowników, z drugiej – bezrobotni i powracający na rynek mieli możliwość uzyskania informacji o dostępnych miejscach pracy. W ramach Sieci dostępu organizowano również comiesięczne spotkania dla osób bezrobotnych z przedstawicielami urzędu pracy. Kluczową funkcją owych spotkań było przekazywanie bezrobotnym informacji dotyczących oferty szkoleniowej urzędów i wolnych miejsc pracy, a także podnoszenie kompetencji bezrobotnych, m.in. poprzez udzielanie im rozmaitego rodzaju praktycznych porad. Co więcej, rolą tych spotkań było danie bezrobotnym możliwości wymiany doświadczeń i rozmowy o problemach związanych z poszukiwaniem pracy. Spotkania takie odbywały się przez trzy lata.
Inicjatywa 3: Rozmowy o gospodarce w Munderfing
Inicjatywa ta, stanowiąca centralny punkt w projekcie LABB, kontynuowana jest do dziś. Chodzi o spotkania grupy roboczej lokalnych przedsiębiorców oraz radnych gminy organizowane trzy razy do roku. Rozmowy polegają na wymianie informacji i doświadczeń – ma to na celu większe usieciowienie działań. Przedsiębiorcy poznają nawzajem swoje firmy, co czasem prowadzi do składania sobie rozmaitych zleceń – inaczej mówiąc, zwiększa się szansa, że dane zlecenie pozostanie w gminie (o ile oczywiście w gminie da się znaleźć podaż danej usługi lub danego towaru). Liczba uczestników spotkań waha się zależnie od zainteresowania tematem, tematy zaś bywają różne: rozmawia się np. o kwestiach podatkowych, energetyce lub dostępnej ofercie doskonalenia zawodowego pracowników.
Inicjatywa 4: Regionalne szkolenia
Za wdrażanie tej inicjatywy odpowiedzialna była izba gospodarcza w Braunau i lokalni przedsiębiorcy. Jej celem było ułatwienie uczestnictwa w szkoleniach prowadzonych przez izbę (dla pracowników szeregowych, kadr menedżerskich i właścicieli firm). Wcześniej osoby zainteresowane szkoleniami (pokrywające koszty z własnej kieszeni lub wysyłane przez pracodawcę) musiały same jeździć do Braunau; w wyniku programu udało się sprawić, że trenerzy z Braunau przyjeżdżają do Munderfing. Dzięki temu pracownik nie traci całego dnia (co oczywiście jest również korzystne dla pracodawcy) i może zaoszczędzić na kosztach podróży. Przy tej okazji ważny był również aspekt ekologiczny – zmniejszenie negatywnego wpływu transportu na środowisko.
Inicjatywa 5: Trójkąt współpracy szkoła – przedsiębiorcy – rodzice
W inicjatywie tej chodziło o bliższą współpracę między przedsiębiorcami, rodzicami i szkołą: wymianę doświadczeń, pomysłów i wiedzy, a także pozbycie się przesądów na temat partnerów. Powstała spotykająca się regularnie grupa robocza „Szkoła i Ekonomia”. Jednym z jej głównych zadań było przekazywanie młodzieży informacji o możliwych kariery w lokalnych przedsiębiorstwach oraz kompetencjach i kwalifikacjach, których od swoich pracowników wymagają pracodawcy. Inicjatywa ta była szczególnie ważna z uwagi na przedsiębiorców, którzy zgodnie z przewidywaniami demograficznymi spodziewają się braków wykwalifikowanych pracowników w nieodległej perspektywie czasowej. Niemniej jednak skutki inicjatywy okazały się krótkotrwałe; należy domniemywać, że zabrakło konkretnych problemów i konkretnych długookresowych działań, które przedstawiciele wszystkich trzech stron mogliby razem realizować. Dlatego po pewnym czasie współpraca się rozluźniła. Dawne stereotypy powróciły i obecnie przedsiębiorcy znów krytykują szkołę (i szkoły w ogóle) za wypuszczanie na rynek absolwentów o zbyt dużej wiedzy teoretycznej i zbyt nikłych umiejętnościach praktycznych.
Inicjatywa 6: Dom pokoleń
Utworzenie Domu pokoleń było inicjatywą wychodzącą naprzeciw potrzebom osób mających utrudnioną sytuację zawodową z powodu konieczności opieki nad członkiem rodziny (dzieci, osoby starsze). Inicjatywa ta miała również na celu długofalowe oddziaływanie na lokalny rynek pracy – w związku z procesem starzenia się społeczeństwa coraz więcej osób musi wycofywać się z życia zawodowego (lub je ograniczać) z uwagi na konieczność opieki nad starszymi członkami rodziny. Przedsiębiorcy zrozumieli, że zapewnienie pomocy w opiece nad dziećmi i osobami starszymi będzie działało na ich korzyść. Dom pokoleń stanowi część działalności Munderfinger Hilfswerk, a więc lokalnej akcji samopomocowej (szczegóły tutaj>>>) i zapewnia pomoc w opiece nad dziećmi i osobami starszymi ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb osób muszących godzić życie zawodowe z rodzinnym. Dodatkowo szkoła podstawowa i gimnazjum zapewniają uczniom opiekę od zakończenia lekcji do godziny 17; zorganizowano też opiekę dla dzieci od szóstego miesiąca do trzeciego roku życia. Niektórzy przedsiębiorcy „weszli” także w samopomoc; firma KTM zaczęła np. finansować przedszkole zakładowe, prowadzone właśnie przez Hilfswerk.
Inicjatywa 7: Biuro do wynajęcia
Ta inicjatywa miała bardzo konkretny charakter: chodziło o znalezienie inwestorów mogących przejąć położony w centrum miejscowości teren po upadłym przedsiębiorstwie budowlanym. Szczególny nacisk położono na zaoferowanie młodym przedsiębiorcom i nowym inwestorom przystępnych cenowo przestrzeni biurowych i handlowych. Na skutek działań gminy i współpracy z regionalnymi instytucjami (w ramach Sojuszu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji) udało się zagospodarować już prawie cały budynek; obecnie działają tam drobne firmy usługowe i sklepy.
Ponadto dzięki współpracy nawiązanej w ramach LABB przedsiębiorcy postanowili z własnych pieniędzy sfinansować produkcję 11 filmów instruktażowych pokazujących, na czym polegają konkretne zawody fizyczne, fachowe i rzemieślnicze, wykonywane w ich firmach. Filmy te stanowią materiał edukacyjny dla młodzieży, pomagający już na wczesnym etapie podejmować decyzje odnośnie wyboru przyszłej ścieżki kariery.
Harmonogram
Program prowadzony był od listopada 2003 do grudnia 2004 roku; część podjętych w ramach LABB inicjatyw kontynuowana jest do dziś.
4. Finanse
Koszty stworzenia programu LABB wyniosły 47 000 euro; kwota ta była przeznaczona dla Instytutu Retzla, zapewniającego merytoryczne i organizacyjne wsparcie władzom lokalnym Munderfing. Gmina dostała pieniądze od regionu (region z kolei wykorzystał fundusze Unii Europejskiej); w tym kontekście widać wyraźnie, jak istotne było odpowiednie ulokowanie LABB w europejskiej, krajowej i landowej polityce zatrudnienia. Ponadto za istotny koszt można uznać czas poświęcony przez sekretarza gminy Erwina Mosera i osobę mu asystującą; jak ocenia Erwin Moser, było to łącznie ok. 40–50 godzin tygodniowo przez trzy miesiące.
5. Rezultaty
Do najważniejszych bezpośrednich rezultatów LABB należą:
- ściślejsza współpraca i usprawnienie komunikacji na linii przedsiębiorcy – władze lokalne i regionalne – pracownicy – szkoły (powstanie i prace grup roboczych),
- usprawnienie rozmaitych działań mających na celu doskonalenie kwalifikacji pracowników (łatwiejszy dostęp do szkoleń) i ułatwianie im godzenia życia zawodowego z rodzinnym (np. Dom pokoleń),
- wzrost zainteresowania przedsiębiorców lokalnymi problemami i włączenie się w ich rozwiązywanie (pomoc w finansowaniu przedszkola),
- stała współpraca przedsiębiorców w grupie roboczej „Rozmowy o gospodarce” sprzyjająca wymianie doświadczeń i powstawaniu kolejnych inicjatyw (filmy instruktażowe dla uczniów),
- zapewnienie strukturalnego wsparcia (organizacyjnego i merytorycznego) dla działań kontynuujących LABB – utworzenie Lokalnego Sojuszu na rzecz Zatrudnienia i Edukacji oraz Rady Doradczej,
- pogłębienie kontaktów między władzami lokalnymi, instytucjami zewnętrznymi (partnerami projektu) oraz uczestnikami procesu – dobry punkt wyjścia dla kolejnych inicjatyw partycypacyjnych w Munderfing.
Można stwierdzić z całą pewnością, że dzięki współpracy w ramach LABB rozwinął się potencjał współdziałania między gminą a jej otoczeniem. Jednym z istotniejszych przejawów takiego połączenia sił są późniejsze inicjatywy, m.in. opracowanie strategii energetycznej Munderfing (2012) oraz szereg inicjatyw jej towarzyszących (np. stworzenie grupy roboczej, w skład której wchodzili regionalni eksperci, przedstawiciele szkół, urzędnicy i przedsiębiorcy). Działania te są kolejnymi krokami realizującymi konsekwentne podejście władz samorządu do zarządzania gminą w oparciu o współpracę z mieszkańcami i lokalnymi oraz regionalnymi partnerami. Wpisują się one również w wieloletnią historię wdrażania wytycznych programu „Lokalna Agenda 21 – Munderfing”.
6. Problemy / wyzwania
Niewątpliwym wyzwaniem było dostarczenie uczestnikom Lokalnej Sieci danych i informacji pozwalających na lepsze zakorzenienie dyskusji i zgłaszanych postulatów w realiach. Bez tego program mógłby się nie powieść, a wypracowane działania mogłyby być trudne w implementacji lub niekoniecznie dostosowane do lokalnych potrzeb; konkrety były zatem konieczne. Stąd właśnie tak duża rola instytucji zewnętrznych (urzędów, których przedstawiciele funkcjonowali w programie jako eksperci, a także Instytutu Retzla). Zadbanie o to, by dyskutanci podczas konferencji mieli zapewniony dostęp do „twardej” wiedzy, wymagało wysiłku związanego chociażby ze zgromadzeniem i opracowaniem rozmaitych danych.
Za problem władze lokalne uważają pewne trudności z przekonaniem przedsiębiorców, że współpraca jest konieczna już tu i teraz, zanim jeszcze skutki nieuchronnego kryzysu demograficznego dadzą o sobie znać. Przedsiębiorcy nie uważali, że zachodzące zmiany demograficzne mogą ich dotyczyć, dopóki nie przedstawiono im danych, z których wynikało, że w przyszłości w gminie zostaną w większości starsi mieszkańcy i zabraknie wykwalifikowanych pracowników. Decydującą rolę odegrały indywidualne rozmowy sekretarza gminy Erwina z każdym z uczestników, w trakcie których przekonywał on o konieczności zajęcia się nadciągającymi problemami tu i teraz.
7. Czynniki sukcesu
- Uzyskanie mandatu politycznego dla zaplanowanych działań – jednogłośne wsparcie Rady Gminy.
- Szczegółowe i niespieszne przemyślenie działań, staranność przygotowań, która wygenerowała spore nakłady pracy władz gminy.
- Pozyskanie do współpracy instytucji zewnętrznych, które zapewniły finansowanie programu, ale także prestiż, dostarczały danych i informacji, uczestniczyły w dyskusjach i odgrywały ważną rolę w realizacji części inicjatyw opracowanych w ramach LABB.
- Osadzenie LABB w kontekście landowej, krajowej i europejskiej polityki zatrudnienia, przez co partnerzy angażowali się chętniej i łatwiej było pozyskać środki niezbędne na sfinansowanie pomocy merytorycznej.
- Profesjonalny charakter działań zapewniony przez współpracę z Instytutem Retzla.
- Indywidualne konsultacje z uczestnikami, które spowodowały, że podczas konferencji byli dobrze zorientowani w temacie, a ich wkład był dużo bardziej efektywny.
- Połączenie oficjalnego z nieformalnym. Z jednej strony pewna ceremonialność (np. w wypadku zebrania otwierającego program LABB) demonstrowała uczestnikom, że władze traktują omawiane problemy bardzo poważnie. Z drugiej strony, by lokalna konferencja mogła się udać, konieczne było zapewnienie dobrej i miłej atmosfery, służącej otwartym rozmowom.
______________________
[1] „Zrównoważony rozwój to taki rozwój, który pozwala na zaspokojenie współczesnych potrzeb bez zagrażania możliwości zaspokojenia potrzeb przez przyszłe pokolenia. Potrzeby rozumiane są tu jako w szczególności potrzeby podstawowe najuboższych (którym należy nadawać najwyższy priorytet). W pojęciu zrównoważonego rozwoju zawiera się również koncepcja ograniczeń nakładanych przez wykorzystywane technologie i formy organizacji społecznej na możliwości środowiska naturalnego do zaspokojenia obecnych i przyszłych potrzeb.” (World Commission on Environment and Development, Our Common Future, rozdział 2: Towards Sustainable Development, http://www.un-documents.net/ocf-02.htm/, dostęp: 20 czerwca 2012).
Tekst: Jan Dzierzgowski, Oktawiusz Chrzanowski
Na podstawie wizyty studyjnej w Munderfing w czerwcu 2012 r., materiałów projektu (Lokaler Aktionsplan für Beschäftigung und Bildung [LABB] – Munderfing), danych programu „Agenda 21 Górna Austria” oraz opracowania w serwisie www.partizipation.at.
8. Komentarz
Można prawie poczuć, jak przyjemnie było uczestniczyć w lokalnych spotkaniach w tej małej wiejskiej miejscowości gdzieś w Austrii (w opisie zabrakło tylko menu). Poza jednak spotkaniami przy stole można powiedzieć, że jak na tak niewielką społeczność zastosowano tu dość wyszukane metody (zewnętrzni konsultanci, ankiety, warsztaty). Istotą przedsięwzięcia jest wspólne, albo zgoła wspólnotowe, zmierzenie się z wyzwaniami jakie stanęły przed tą miejscowością: wyludnienie, starzenie się, problemy bezrobocia. Z takimi wyzwaniami spotyka się też wiele gmin w Polsce i także one, na różne sposoby, starają się wspólnie mobilizować siły na rzecz przekroczenia ich. Taka wspólnota musi być przede wszystkim budowana cierpliwie (tu opisany proces trwał rok). W Polsce także popularne stało się w takich sytuacjach budowanie lokalnych partnerstw. Z troską trzeba jednak stwierdzić, że nie zawsze mają one autentyczny charakter (często są one traktowane dość instrumentalnie np. jako formalny wymóg związany z ubieganiem się o wsparcie finansowe z zewnątrz).
Przykład z Austrii wydaje się dobrą podpowiedzią jak to robić w sposób autentyczny. Nie tylko proces wart jest namysłu ale także jego rezultaty. W szczególności ciekawym i oryginalnym pomysłem wydaje się Dom Pokoleń. Tego rodzaju inicjatywy przydatne byłyby także w Polsce.
Przedstawione tu mechanizmy mogą okazać się też bardzo użyteczne z punktu widzenia zapowiadanych w tzw. nowym okresie programowania programów lokalnych opartych o tzw. Communitty Led Local Development. Przykład austriacki pokazuje ciekawy sposób podejścia o do definiowania każdego z tych pojęć.
Kuba Wygnański, Fundacja „Stocznia”
