Aktywizacja obywatelska młodzieży w Warszawie poprzez budżet partycypacyjny i inicjatywę lokalną

Celem projektu, realizowanego przez Pracownię Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” było upowszechnienie wśród warszawskiej młodzieży wiedzy na temat budżetu partycypacyjnego i inicjatywy lokalnej oraz praktyczny udział w tych mechanizmach. Przedstawiciele Stoczni pracowali w dwóch warszawskich dzielnicach – na Woli i Ochocie – docierając do młodzieży na trzy sposoby: w szkołach ponadgimnazjalnych, w miejscach aktywności lokalnej oraz w młodzieżowych radach w dzielnicach. Model zakładał pracę z uczniami i ich wychowawcami (seria spotkań z dyrekcją, nauczycielami, 2 lekcji i konsultacji dla uczniów oraz debaty).

Projekt „Samorządna młodzież na Woli i Ochocie” był realizowany w ramach miejskiego Programu „Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020”.

2. Kontekst

Na początku 2016 roku, po konsultacjach społecznych, władze Warszawy przyjęły wieloletni program polityki młodzieżowej „Młoda Warszawa”. Część jego założeń dotyczyła zwiększenia udziału młodych mieszkańców stolicy w oferowanych przez miasto działaniach obywatelskich. Jednym z działań podjętych przez warszawskie Centrum Komunikacji Społecznych (CKS)  było włączenie młodzieży w mechanizm budżetu partycypacyjnego (BP) i inicjatywy lokalnej (IL). Zwłaszcza że statystyki dotyczące budżetu partycypacyjnego i inicjatywy lokalnej w Warszawie, wskazywały, że osoby poniżej 19. roku życia były jedną z mniej aktywnych pod tym względem  grup wiekowych w Warszawie. W skali całego miasta w edycji BP poprzedzającej działania złożyły jedynie 48 projektów na 2649 złożonych. „Stocznia” było jedną z organizacji, które realizowały działania na zlecenie CKS – wybór padł na dwie dzielnice – Wolę i Ochotę, gdzie osoby poniżej 19. roku życia zgłosiły łącznie tylko 1 projekt. W sumie, w stołecznym budżecie partycypacyjnym głosowało ok. 6% młodych warszawiaków przy ogólnej frekwencji na poziomie 7,5%. Bardzo słaby jest udział młodzieży w wykorzystywaniu mechanizmu inicjatywy lokalnej:  w 2016 roku spłynęły jedynie 2 młodzieżowe wnioski o inicjatywę lokalną (w sumie w tym roku zostało ich złożonych 63), a rok wcześniej – jeden.

3. Cele

Główny cel działań miał wymiar edukacyjny – włączając młodzież w wieku 13-19 lat mieszkającą i/lub uczącą się na terenie dzielnic Ochota i Wola w procesy obywatelskie (budżet partycypacyjny i inicjatywa lokalna) chcieliśmy zaszczepić chęć angażowania się i działania na rzecz dobra wspólnego, jednocześnie realizując swoje pomysły.

Celem było także zwiększenie wiedzy młodzieży na temat funkcjonowania samorządu lokalnego (miejskiego i dzielnicowego), w tym zakresu zadań własnych miasta i dzielnic oraz konstrukcji budżetu miejskiego i dzielnicowego.

Dodatkowo, zależało nam na podniesieniu kompetencji nauczycieli, na co dzień wspierających młodzieży w korzystaniu z mechanizmów inicjatywy lokalnej i budżetu partycypacyjnego.

4. Opis procesu

4.1 Przygotowania

Początek działań polegał na odpowiednim dobraniu instytucji (szkoły, młodzieżowe rady dzielnic i miejsca aktywności lokalnej), w których planowana była blisko półroczna praca z młodzieżą. W tym trudnym zadaniu pracowników Stoczni wsparły urzędy dzielnic, a konkretniej koordynatorzy dzielnicowi ds. budżetu partycypacyjnego na Woli i Ochocie oraz lokalne wydziały oświaty. Szybko wyszły na jaw pierwsze problemy – okazało się, że miejsca aktywności lokalnej nie są jeszcze miejscem, w którym młodzież spędza czas, w związku z tym – we współpracy z Centrum Komunikacji Społecznej na bieżąco modyfikowany był model pracy z młodzieżą.

4.2 Praca w instytucjach

UCZNIOWIE

W wybranych instytucjach rozpoczęła się praca. Wpierw – odbyły się spotkania robocze z dyrektorami szkół i nauczycielami, którzy zostali opiekunami projektu w instytucjach.

• lekcje

W grudniu rozpoczął się główny element dla młodzieży – cykl dwóch lekcji, podczas których uczestnicy zapoznawani byli z dostępnymi narzędziami realizacji pomysłów na rzecz miasta i innych mieszkańców. Zajęcia skupiały się wokół tematu wpływu, a konkretnie zwiększania wpływu młodzieży na swoje otoczenie i poczucie sprawczości w kwestiach, które są dla młodych ludzi ważne lub frustrujące. Na tej podstawie opracowywane uczestnicy zajęć generowali w małych grupach pomysły na działania lub zmiany w przestrzeni, które służyłyby młodzieży i innym mieszkańcom Warszawy, a które mogłyby zostać zrealizowane przy użyciu budżetu partycypacyjnego i/lub inicjatywy lokalnej. Powstały w ten sposób fiszki, stanowiące pierwszy krok do konkretnych projektów, nad którymi pracowaliśmy już w styczniu podczas konsultacji indywidualnych.

Na potrzeby spotkań przygotowane zostały dwa osobne scenariusze, zakładające jedną dłuższą lekcję (dla MAL i MRD) lub dwie krótsze (szkoły). Scenariusze można pobrać tutaj:

• scenariusz (2h)
• scenariusz_(2 lekcje)

Do projektu zaangażowane zostały wybrane klasy w szkołach, ale, by dotrzeć do większej liczby uczniów i pokazać mechanizmy BP i IL, stworzone zostały piankowe tablice (70 cm x 100 cm) do powieszenia w holu instytucji. Poza wymiarem edukacyjnym, miały też wymiar informacyjny – pojawiały się na nich aktualności dotyczące projektu i samych procedur BP i IL.

• konsultacje

Od stycznia do czerwca pracownicy Stoczni wraz z przedstawicielami Urzędów Dzielnic wspierali młodzież w bardziej zindywidualizowany sposób – poprzez spotkania, konsultacje telefoniczne i mailowe. Na styczeń przypadła główna część konsultacji, by doradzić w kwestii dopracowywania pomysłów na projekty do BP. Ci, którzy 23 stycznia złożyli wnioski do BP (w sumie 14 osób), pracowali z zespołem projektu dalej – nad udziałem w miejskich debatach i promocją projektów.

• debaty

W styczniu odbyły się dwie debaty młodzieżowe – po jednej na dzielnicę. W każdej wzięło udział ok. 10 uczniów. Obecna na spotkaniach młodzież opowiadała o swoich pomysłach na projekty do budżetu partycypacyjnego – pozostali uczestnicy podpowiadali ewentualne modyfikacje. Uczestnikom rozdawaliśmy krótkie informacje o najbliższych krokach związanych ze złożeniem projektu w ramach BP (datach, potrzebnych dokumentach, procedurach do spełnienia oraz dzielnicowych lokalizacjach i kontaktach ważnych z punktu widzenia procedury BP). Debaty odbyły się w Urzędach Dzielnic, poza młodzieżą brali w nim udział  koordynatorzy ds. BP we współpracujących z nami dzielnicach.

• warsztaty

W marcu i kwietniu zorganizowana została seria warsztatów. Mogli wziąć w nich udział wszyscy uczniowie instytucji biorących udział w projekcie (a nie tylko z wybranych klas). W każdej instytucji uczniowie mieli do wyboru 6 tematów – zostały one powieszone na tablicach przygotowanych w trakcie projektu i krótko na lekcjach przedstawiane przez opiekunów szkolnych. Głosowanie odbywało się głównie w klasach, w których wcześniej prowadzone były lekcje, częściowo także poprzez listy na stworzonych w ramach projektu tablicach informacyjnych. Okazało się, że młodzież jest zgodna co do tego, co ich interesuje, a były to powtarzające się dwa tematy: “Jak zarządzać sobą w czasie?” oraz “Jak dobrze występować publicznie?”. W większości przypadków warsztaty odbywały się pod koniec szkolnego dnia i były dla chętnych.

NAUCZYCIELE

Wsparcie edukacyjne i motywacyjne dotyczyło także dorosłych pracujących z młodzieżą. W tym celu pracownicy Stoczni zorganizowali w instytucjach spotkania dla nauczycieli. Scenariusz zakładał opowieść o roli nauczycieli w procesie edukacji obywatelskiej uczniów, rozmowę o sposoby pracy z młodzieżą w danych szkołach i wyzwaniach z tym związanych a także opowieść o inicjatywach obywatelskich, w których młodzież może brać udział. Wyzwaniem była organizacja spotkań wobec napiętego szkolnego harmonogramu i braku motywacji dla nauczycieli. Trudności w organizacji stanowią jednak także pewną przesłankę do pokazania problemu braku zaangażowania nauczycieli w podejmowaniu działań na rzecz rozwoju młodzieży i wsparcia ich w działalności obywatelskiej.

4.3 Podsumowanie i ewaluacja

Na koniec projektu dla wszystkich uczestników zorganizowane zostało ognisko nad Wisłą – służyło ono przede wszystkim integracji i domknięciu procesu w miłej atmosferze.

Dodatkowo przeprowadzana została ewaluacja procesu. Głównymi celami było przyjrzenie się konstrukcji działań i ocenie, na ile ten model może był skuteczny w zwiększaniu aktywności obywatelskiej młodzieży, a także ocenie samych warszawskich mechanizmów z punktu widzenia młodzieży. Ewaluacja działań podzielona była na dwie części – indywidualne rozmowy ewaluacyjne z nauczycielami i opiekunami i internetowa ankieta dla młodzieży. Jej papierową wersję mieliśmy rozdawać także podczas pikniku. Niestety nie przeprowadziliśmy jej przez ulewę, która niespodziewanie przerwała wydarzenie.

Nauczyciele pozytywnie oceniali założenia projektu i jego wizję. Podczas rozmów jednoznacznie pozytywnie wyrażali się co do edukacyjnych walorów działań i pomysłu na mówienie o BP i IL. wskazali jednakże na kilka obszarów, które warto dopracować, w tym m. in. inny sposób komunikacji z uczniami (telefon i facebook zamiast maila), wydłużenie cyklu lekcji, wzmocnienie etapu konsultacji indywidualnych, przesunięcie pikniku na początek czerwca czy silniejsze osadzenie lekcji w ramach lekcji WOS. Z kolei uczniowie (3 os.) najlepiej wspominali etap indywidualnego wsparcia i promowania projektów. Wszyscy zadeklarowali, ze chcieliby w przyszłym roku również złożyć projekty do budżetu partycypacyjnego.