Jak zaplanować partycypację?

Posiadanie precyzyjnego planu całości procesu daje możliwość odnoszenia się do niego na każdym etapie działania. Świadomość jasno sformułowanego celu, a także elastyczność oraz uważność w obserwowaniu potrzeb, jak i możliwość wszystkich uczestników procesu może zwiększyć jego skuteczność i pomóc w uniknięciu wielu barier, czy problemów.

W dobrym zaplanowaniu procesu partycypacji pomocna może być formuła porządkująca kolejne etapy działania:

1. CEL
2. KONTEKST
3. LUDZIE
4. PROCES
5. WYNIK

Pierwszy, najważniejszym krokiem jest dokładne i szczegółowe określenie celu całego procesu. Aby to zrobić warto odpowiedzieć sobie na kilka podstawowych pytań:

• po co to robimy? – warto wyodrębnić cel najważniejszy oraz pozostałe, „wtórne” rezultaty;
• w jaki sposób i w jakim stopniu wpłynie to na dalsze decyzje/posunięcia? – warto mieć świadomość możliwości prawnych od samego początku i jasno informować o nich wszystkich potencjalnych uczestników i uczestniczki;
• kto zajmie się wdrażaniem wypracowanych rozwiązań oraz kontrolą wdrażania? wyznaczenie konkretnej osoby/organizacji za to odpowiedzialnej zwiększa szansę na przyszłe uwzględnienie rezultatów procesu (wpływa również pozytywnie na wiarygodność partycypacji).

Kolejnym obszarem, który należy wziąć pod uwagę planując wszelkie działania partycypacyjne jest ich kontekst.  Można diagnozować go zarówno za pomocą własnych działań i poszukiwań, badan wśród społeczność lokalnej, jak i dzięki udziałowi ekspertów i ich opinii. Na szerszą perspektywę podejmowanych działań składają się między innymi:

• wszelkie przeszłe działania (udane oraz nie), które w jakikolwiek sposób dotyczyły przedmiotu planowanego przez nas procesu;
• uwarunkowania  prawne oraz administracyjne, wpływające na dalsze losy wypracowanych rozwiązań;
• społeczne, lokalne zależności, potencjalna chęć współpracy, współdziałania, wielość „aktorów” społecznych.

Ludzie to absolutnie kluczowy element, bez którego żadna partycypacja nie może mieć miejsca. By jednak dobrze zaplanować taki proces należy zastanowić się, kto tak naprawdę jest (lub może być) zainteresowanym i w jakikolwiek sposób zaangażowany w przedmiot działań partycypacyjnych. Są problemy, które dotyczą całej społeczności, są jednak i takie, przy których konieczne jest poznanie zdania, tylko niektórych z nich. Warto poszukać odpowiedzi na kilka pytań:

• jacy „aktorzy” są obecni w danym środowisku? – obywatele i obywatelki, liderki i liderzy opinii, urzędnicy i urzędniczki i inni przedstawiciele/przedstawicielki władzy, organizacje obywatelskie i pozarządowe;
• kogo nie ma? przedstawiciele i przedstawicielki jakich grup są niezauważani, marginalizowani, nie uczestniczą aktywnie w wydarzeniach społecznych;
• kogo zaprosić? – partycypacja nie może odbywać się „za zamkniętymi drzwiami”, ale warto wybrać te grupy osób, których zdanie i opinia jest szczególnie cenne dla całości procesu i skierować do nich specjalne zaproszenie.

Następnym etapem, zbliżającym już do właściwej realizacji całego działania, jest zaplanowanie całości procesu. Mając już możliwie bogatą wiedzę na temat naszych celów oraz szerszego kontekstu partycypacji warto zastanowić się, w jaki sposób takie działanie przeprowadzić?

• jaką wybieramy technikę? – wielość i różnorodność technik partycypacyjnych pozwala dobrać tę, która pomoże w osiągnięciu zaplanowanego celu; (można oczywiście łączyć kilka różnych technik i sposobów przeprowadzenia procesu, jeśli wymaga tego złożoność procesu);
• kogo potrzebujemy? – warto poszukać „sprzymierzeńców” wśród lokalnych grup, autorytetów, którzy swoim poparciem wesprą inicjatywę.  Należy jednak pamiętać, by na takich działaniach i „sojuszach” nie ucierpiał neutralny charakter całości procesu (zwłaszcza, gdy dotyczy kontrowersyjne sprawy);
• czego potrzebujemy? – jakiego wsparcia organizacyjnego, jakich zasobów ludzkich finansowych;
• jak informujemy? – warto zaplanować sposób, w jaki będziemy informować i zapraszać uczestniczki i uczestników do organizowanego przez nas procesu;
• jak to zrobimy? – pomocne będzie sformułowanie szczegółowego planu działania, poszczególnych kroków, scenariuszy spotkań, warsztatów.

Zakończenie procesu partycypacyjnego nie jest jedynym rezultatem organizowanych działań. Na końcowy wynik składa się między innymi:

• osiągnięcie zaplanowanego celu, ewentualnie stopień, w jakim się to udało oraz zidentyfikowanie przyczyn sukcesów/niepowodzeń;
• sposób w jaki proces został zrealizowany oraz wszystkie „odkrycia”, które pojawiły się w jego trakcie (zarówno te pozytywne, jak i te będące błędami);
• informacje zwrotne od uczestników i uczestniczek procesu.