Konferencja konsensualna dotycząca żywności modyfikowanej genetycznie (Norwegia)
Rok realizacji: 1996W 1996 roku w Norwegii Biotechnologiczna Rada Doradcza (niezależne ciało doradcze powołane przez rząd norweski) oraz Narodowy Komitet Etyki Badań podjęły decyzję o zorganizowaniu konferencji konsensualnej w sprawie żywności modyfikowanej genetycznie. Konferencja miała umożliwić zwykłym ludziom dojście do głosu w dyskusji zdominowanej przez profesjonalistów i ekspertów. A właśnie opinię obywateli chcieli poznać inicjatorzy procesu.
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Konferencja konsensualna dotycząca żywności modyfikowanej genetycznie |
| Miejsce/czas | Norwegia, 1996 |
| Narzędzia | Konferencja konsensualna |
2. Kontekst
W 1996 roku w Norwegii Biotechnologiczna Rada Doradcza (niezależne ciało doradcze powołane przez rząd norweski) oraz Narodowy Komitet Etyki Badań podjęły decyzję o zorganizowaniu konferencji konsensualnej w sprawie żywności modyfikowanej genetycznie. Konferencja miała umożliwić zwykłym ludziom dojście do głosu w dyskusji zdominowanej przez profesjonalistów i ekspertów. A właśnie opinię obywateli chcieli poznać inicjatorzy procesu.
3. Opis procesu
Konferencja odbyła się w dniach 18–21 października 1996 roku. Do 16-osobowego panelu obywateli zaproszono osiem kobiet i ośmiu mężczyzn w wieku od 18 do 72 lat, pochodzących z różnych stron kraju i o różnych doświadczeniach. Uczestnicy nie mogli być w bliski sposób związani z zawodami lub organizacjami mającymi wypracowane stanowiska na temat genetycznej modyfikacji żywności.
4. Rezultaty
W ocenie obserwatorów, mimo iż obradujący skupiali się głównie na zagrożeniach wynikających z wprowadzenia modyfikowanej żywności, debata była zrównoważona. W wyniku obrad paneliści stworzyli czytelny raport, z którego wynika, że nie ma potrzeby, by wprowadzać dziś genetycznie zmodyfikowaną żywność. Dodatkowym efektem narady było spore zainteresowanie mediów. Raport z konferencji otrzymali wszyscy parlamentarzyści, został także wysłany do wszystkich norweskich ministerstw, a w efekcie zagadnienie żywności modyfikowanej genetycznie stało się jednym z tematów obrad komisji ministerialnych i parlamentarnych.
W cztery lata po pierwszej konferencji konsensualnej, 15 listopada 2000 roku, odbyła się druga, na ten sam temat i z tymi samymi uczestnikami. Jej celem było prześledzenie rozwoju badań nad żywnością modyfikowaną genetycznie od 1996 roku oraz dyskusja nad tym, czy wprowadzać moratorium na żywność modyfikowaną genetycznie. Paneliści tym razem przygotowywali się do obrad indywidualnie, na podstawie przesłanych materiałów informacyjnych. Było to tym łatwiejsze, że w wyniku pierwszej konferencji wielu z uczestników zainteresowało się bardziej tematem żywności modyfikowanej genetycznie.
Korzystali oni więc także z wiedzy zdobytej samodzielnie. Wydarzenie zorganizowano zgodnie ze schematem podobnym jak za pierwszym razem. W jej wyniku opracowano raport, w którym rekomendowano wprowadzenie moratorium na import żywności modyfikowanej genetycznie.
Głównym efektem tej narady było wprowadzenie dyskutowanego tematu z powrotem do debaty publicznej i politycznej. Obrady panelistów cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem mediów.
NARZĘDZIE: Konferencja konsensualna
Obrady przeprowadzone w Norwegii na temat żywności modyfikowanej genetycznie są typowym przykładem konferencji konsensualnej (consensus conference). Jest to proces wykorzystywany zwykle po to, by uwzględnić opinię szerszej publiczności przy ocenie nowych rozwiązań technologicznych lub naukowych. Jej celem jest włączenie głosu zwykłych obywateli do dyskursu zmonopolizowanego przez ekspertów. Wyjątkową cechą tej metody jest fakt, że właśnie ci zwykli obywatele paneliści
są głównymi twórcami debaty: wybierają ekspertów, układają pytania, a w końcu redagują końcowy raport z rekomendacjami. Konferencja składa się zwykle z kilku etapów:
Wybranie panelu obywateli. Składa się on zwykle z 10 do 20 osób dobranych w taki sposób, aby uwzględnić różne cechy socjodemograficzne. Członkowie panelu nie powinni mieć znaczącego doświadczenia związanego z tematem narady – mają wypowiadać się jako przeciętni obywatele, nie jako eksperci. Dopuszczany jest zarówno dobór kwotowy, jak i celowy.
Opracowanie i dystrybucja materiałów informacyjnych. Z odpowiednim wyprzedzeniem uczestnicy otrzymują materiały informacyjne na temat wybranego zagadnienia, tak by mogli się przygotować do merytorycznej rozmowy.
Spotkanie przygotowawcze. Paneliści biorą udział w spotkaniach przygotowawczych, podczas których ustalają pytania, wstępnie dyskutują temat, ustalają, jakich ekspertów (nazywanych również „świadkami”) chcieliby zaprosić na posiedzenie główne.
Posiedzenie główne. W czasie jego trwania, w obecności publiczności i mediów, wybranym ekspertom z różnych dziedzin przedstawiane są pytania, wątpliwości i przemyślenia panelistów. Głównym elementem posiedzenia jest debata między panelistami a ekspertami. Posiedzenie główne może rozciągnąć się na kilka dni.
Raport. Na podstawie posiedzenia członkowie panelu opracowują raport zawierający konkluzje z debaty oraz rekomendacje. Raport jest przedstawiany podczas konferencji prasowej otwartej dla publiczności oraz przekazywany decydentom.
Celem konferencji konsensualnej nie jest osiągnięcie ogólnego porozumienia, lecz ujawnienie punktów stycznych, które powstają, gdy przedstawiciele społeczności zaczynają ze sobą dyskutować. Raport pokazuje zatem, jakie zmiany, kierunki rozwoju są zgodne z oczekiwaniami poinformowanych na dany temat uczestników.
Podczas całego procesu konieczna jest obecność zewnętrznego facylitatora, który prowadzi spotkania przygotowawcze oraz posiedzenie główne. Kluczowy moment to opracowanie materiałów informacyjnych. Powinny być one jak najbardziej wyczerpujące, zredagowane bezstronnie oraz napisane jasnym i przejrzystym językiem.
Konferencję konsensualną można wykorzystywać przy dyskusjach na tematy kontrowersyjne oraz dotyczące kwestii złożonych lub zdominowanych zwykle przez ekspertów. W jej wyniku sformułowane zostają opinie poinformowanych obywateli oraz wypowiedziane są nurtujące ich sprawy związane z wybranym zagadnieniem. Bazując na jej przebiegu, można opracować przydatne i zrozumiałe materiały informacyjne przeznaczone dla szerszej publiczności, aby pobudzić w mediach merytoryczną debatę na wybrany temat. Uczestnicy mają kontrolę nad tematem debaty oraz doborem ekspertów – wzmacnia to poczucie własności wypracowanych rezultatów.
Konferencja nie przydaje się, gdy uczestnicy mają podjąć faktyczne i bezpośrednie decyzje, wypracować szczegółowe rekomendacje techniczne, jeśli rezultaty mają być reprezentatywne dla całej społeczności, gdy temat jest zbyt abstrakcyjny lub nieemocjonujący. Należy pamiętać o tym, że mała grupa uczestników może wykluczyć mniejszości. Narada jest oparta na modelu oceny technologii wypracowanej w amerykańskim sektorze opieki zdrowotnej w latach 60., a następnie rozwiniętym przez Duńską Radę Technologii. Przeprowadziła ona konferencje konsensualne m.in. na temat żywności modyfikowanej genetycznie, przyszłości rybołówstwa, terapii genowej, zatrucia powietrza, telepracy i hałasu (www.loka.org). Raporty opracowywane pod koniec konferencji były przekazywane duńskiemu parlamentowi.
Tekst: Agata Urbanik
Opracowano na podstawie: Mørkrid A. J. (2001), Consensus Conferences on Genetically Modified Food in Norway.
