Inne

Młodzieżowe panele obywatelskie

Rok realizacji: 2022 - 2023

Młodzieżowe panele obywatelskie (eng. youth citizen assemblies) stanowią podgrupę paneli obywatelskich skierowanych do szeroko pojętej młodzieży: osób poniżej 18 r.ż., jak i młodych dorosłych (max. 25 r.ż.). Tematy młodzieżowych paneli obywatelskich to często kwestie, które dotykają młodych ludzi w sposób szczególny (np. ochrona zdrowia psychicznego, polityka klimatyczna itd.), choć organizowane są i takie, gdzie młodzi paneliści i panelistki proszeni są o werdykt w sprawie tradycyjnie uznawanej za interesującą jedynie dorosłych (jak planowanie przestrzenne czy gospodarka odpadami).

Artykuł ten opisuje cztery młodzieżowe panele obywatelskie (dwa miejskie: Kopenhaga, 2021 i Brandis, 2022 oraz dwa ogólnokrajowe: Irlandia, 2022 i Szwajcaria, 2023), a za cel stawia sobie wskazanie występujących między nimi podobieństw, tendencji oraz różnic, jednocześnie przyglądając się młodzieżowym panelom obywatelskim jako narzędziu.

Esencja projektu

Kontekst

Omawiane w artykule panele to: Młodzieżowy panel obywatelski w Brandis o partycypacji młodych, Panel obywatelski o młodzieżowej Kopenhadze, Panel obywatelski 24- w Szwajcarii oraz Panel obywatelski dzieci i młodzieży o kryzysie bioróżnorodności w Irlandii.

We wszystkich raportach po zakończonych panelach, organizatorzy i organizatorki wskazywali na włączenie młodych osób w podejmowanie decyzji w ich mieście oraz kraju, czy nawet w szerszym demokratycznym systemie, jako na podstawowy cel organizowanego procesu. Wśród swoich motywacji wymieniali też chęć uczestniczenia w “fali podobnych procesów w całej Europie” czy chęć wypracowania lepszych i bardziej skutecznych polityk (szczególnie w kontekście Panelu obywatelskiego o partycypacji młodych w Brandis). Organizatorzy Panelu o kryzysie bioróżnorodności podkreślali również fakt, iż młodzi ludzie posiadają szczególny mandat moralny, a nawet prawo, do deliberacji nad kwestiami bezpośrednio przekładającymi się na ich przyszłość. Organizatorzy duńskiego procesu wyrazili nadzieję, że proces skierowany bezpośrednio do młodzieży będzie mieć pozytywny wpływ na wzrost ich zainteresowania również innymi wyzwaniami, z którymi mierzy się stolica Danii.

Choć każdy z procesów skierowany był do nieco innej grupy wiekowej (irlandzki panel wśród obradujących miał np. siedmiolatków, a szwajcarski proces skupił się raczej na młodych dorosłych), to wszyscy organizatorzy zdają się zauważać pewną tendencję – młodzi ludzie są w dużym stopniu wykluczeni z systemu politycznego, a ich głos jest rzadko zauważany przez dorosłych. Młodzieżowe panele obywatelskie starają się odpowiedzieć na ten problem, poprzez zapewnienie tej jednocześnie bardzo konkretnej oraz bardzo różnorodnej grupie przestrzeni do tego, żeby jej głos został wysłuchany w 100% i nie był przyćmiony przez innych, starszych panelistów (co jest pewnym ryzykiem w ,,mieszanych” procesach partycypacyjnych osób starszych i młodszych). W niektórych przypadkach, jak przy irlandzkim panelu, proces odbywał się po innym panelu o tej samej tematyce przeznaczonym wyłącznie dla pełnoletnich obywateli. Ponieważ jednak kryzys bioróżnorodności narusza, i to bezpośrednio, prawa dzieci i młodzieży do dorastania w czystym i bezpiecznym środowisku, organizatorzy procesu postanowili wyraźnie wydobyć głos najmłodszych członków społeczeństwa poprzez organizację dodatkowego panelu. Dzięki temu obywatelski werdykt stał się pełniejszy i bardziej skuteczny. Patrząc na młodzieżowe panele obywatelskie z tej perspektywy, widać, że mogą też one uzupełniać poprzednie procesy partycypacyjne, a tym samym ,,łatać ich luki”.

Opis i efekt procesu

Wszystkie cztery procesy korzystały z popularnych technik facylitacyjnych i organizacyjnych, jak: rozmowy w grupach i na forum, world cafe, prezentacje eksperckie, materiały naukowe dostosowane do wieku ich odbiorców i odbiorczyń czy proste metody głosowania. Rekrutacja wszędzie przebiegała przy wykorzystaniu narzędzi stosowanych również przy ,,dorosłych” panelach obywatelskich; organizatorzy i organizatorki korzystali z algorytmu, który selekcjonował daną liczbę uczestników i uczestniczek z listy dzieci i młodzieży w danym regionie udostępnionej przez lokalne władze. Kategorie, które były brane pod uwagę przy doborze panelistów i panelistek to: płeć, wiek i miejsce zamieszkania; a w niektórych opisywanych panelach także: pochodzenie etniczne, poziom sprawności i język ojczysty.

Formuła irlandzkiego Panelu o kryzysie bioróżnorodności była zasadniczo prosta – składała się w dwóch weekendowych zjazdów oraz zaplanowanego systemu pracy pomiędzy nimi. Pierwszy weekend był w dużej mierze poświęcony integracji między uczestnikami i uczestniczkami, przedstawieniu im różnych form dyskusji, z których będą korzystać oraz nakreśleniu podstawowych pojęć, jak ,,kryzys bioróżnorodności” czy ,,prawa dziecka”. Drugi weekend poświęcony był deliberacji, której wnioski i werdykt zostały zawarte w końcowym, kilkurozdziałowym raporcie. Między tymi dwoma weekendami paneliści i panelistki za zadanie mieli przeprowadzić ,,bioróżnorodnościowe badania” w swojej okolicy, polegające na serii spacerów badawczych, wywiadów z sąsiadami i zapisaniem obserwacji. Raport wyróżniał również spisany podczas pierwszego zjazdu kontrakt, określający podstawowe zasady i wartości, jakimi kierować się mają podczas pracy paneliści i panelistki. Raport wymienia też dziewięcioosobowe Ciało Doradcze Panelu, składające się w całości z rówieśników panelistów i panelistów, którzy czuwali nad przebiegiem procesu.

Panel obywatelski 24- w Szwajcarii mierzył się z innym, bezpośrednio znanym wielu młodym ludziom problemem – kryzysem zdrowia psychicznego. Panel składał się z trzech weekendowych zjazdów (za każdym razem w innym regionie Szwajcarii) i każdy z nich zawierał elementy edukacyjne, jak i deliberacyjne. Temat panelu obywatelskiego został wyłoniony w ogólnokrajowej ankiecie, w której wzięło udział ponad 20 000 młodych Szwajcarów, a sam proces skierowany był dla tych uczniów i uczennic, którzy nie są aktywni w młodzieżowych ciałach doradczych, jak młodzieżowe rady miasta czy lokalne parlamenty. Paneliści i panelistki często wśród swoich osobistych motywacji uczestnictwa w procesie wymieniali chęć głębszego i lepszego poznania szwajcarskiego systemu politycznego i jego zasad.

Duński Panel obywatelski o młodzieżowej Kopenhadze był najmniejszym z opisywanych tu procesów – panelistów i panelistek było tylko 24. Na uwagę w tym procesie zasługuje jednak fakt, iż przeprowadzany był w bliskiej współpracy z Biurem Burmistrza Kopenhagi, co doprowadziło do częstej obecności podczas Panelu Burmistrza i jego zespołu. Równie ciekawy jest szeroki przekrój tematyczny poruszanych na Panelu kwestii – włodarze miasta chcieli usłyszeć ,,młodzieżową” perspektywę na temat nowych miejsc parkingowych, gospodarki odpadami i zieleni miejskiej. W każdej ze spraw młodzi ludzie byli traktowani jako pełnoprawni eksperci i ekspertki, ich zadaniem było skupienie się na tym, w jaki sposób kwestie te dotykają młodych ludzi i jak mogą być przeprojektowane, aby były im przyjaźniejsze.

Młodzieżowy panel obywatelski w Brandis o partycypacji młodych jest szczególny pod tym względem, że doprowadził do zainicjowania w mieście nowych procesów i ciał partycypacyjnych. W Brandis powstała bowiem młodzieżowa rada, a młodzieżowy panel obywatelski ma odbywać się co roku. Podobnie jak ich paneliście i panelistki w Kopenhadze, również uczniowie i uczennice w Brandis zostali potraktowani jako specjaliści i specjalistki od młodzieżowej partycypacji. Podczas pierwszego spotkania uczestnicy i uczestniczki zapoznali się z instrumentami partycypacji obywatelskiej wykorzystywanymi w innych europejskich miastach oraz na ich podstawie zaproponowali własne pomysły na rozwiązania w swoim mieście. W przerwie między pierwszym, a drugim spotkaniem paneliści i panelistki zbierali informację od rówieśników/ znajomych z klasy na temat swoich propozycji. Podczas drugiego spotkania Panelu zadaniem uczestników i uczestniczek było przedstawienie wszystkich pomysłów i wybór tych z największym poparciem.

Wyzwania

Choć opisywane w artykule przykłady zdają się temu przeczyć, to wciąż wyzwaniem jest sama konieczność przekonania lokalnej bądź krajowej władzy do wsłuchania się w głos dzieci i młodzieży oraz traktowanie go jako równoprawnego głosowi osób dorosłych przy projektowaniu rozwiązań. Ponadto młodzieżowy panel obywatelski to metoda mało rozpoznana, co rodzi dodatkowe wyzwania natury organizacyjnej (zarówno finansowej, jak i logistycznej). Trudna jest ć też kwestia związana z komunikacją podjęcia się organizacji takiego procesu partycypacyjnego – panel obywatelski jest przecież kosztownym procesem, a tym samym ,,usprawiedliwienie” jego organizacji wyłącznie dla dzieci i młodzieży może być niełatwe.

Część z organizatorów i organizatorek młodzieżowych paneli obywatelskich podkreśla też wyzwania występujące na etapie rekrutacji. Jej skuteczność, w przypadku docierania do osób niepełnoletnich, zależy nie tylko od przekonania do uczestnictwa potencjalnego panelisty czy panelistki, ale również jego/jej rodziców. Inną trudnością są względy dostępności danych osób niepełnoletnich (np. nie da się wylosować numerów telefonów uczestników i uczestniczek, jak robi się to w przypadku niektórych paneli obywatelskich).

Organizatorzy i organizatorki młodzieżowych paneli obywatelskich opisują też szczególne zadanie na nich spoczywające, a wynikające z tego, że dla większości (jeśli nie wszystkich) uczestników i uczestniczek tych procesów to pierwsze doświadczenie demokratyczne czy nawet polityczne. Dla wielu z nich pogłębione rozmowy o rozwiązaniach politycznych, partycypacyjne metody naradzania się czy wiedza na temat systemu decyzyjnego są zupełnie nowe. Wyzwaniem jest zatem jak dobrze im je przedstawić i zrozumiale wytłumaczy

Źródła

Tekst powstał w ramach projektu „Przestrzeń Praktyków Partycypacji” realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.