Plan rozwoju sąsiedztwa w Much Wenlock (Wielka Brytania)
Rok realizacji: 2011 - 2014W 2011 roku w Wielkiej Brytanii wprowadzono nowe prawo dotyczące planowania przestrzennego i polityki rozwoju w wymiarze lokalnym. Podstawową zmianą w przepisach było wdrożenie nowego narzędzia: planów sąsiedzkich tworzonych przez społeczności lokalne. Plany otrzymały status prawa miejscowego. Warunkiem ich wejścia w życie jest uzyskanie 50-procentowego poparcia dla przedstawionego dokumentu w lokalnym referendum. Jedną z miejscowości, w których przygotowano taki plan, jest angielski Much Wenlock.
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Plan sąsiedzki Much Wenlock |
| Miejsce/czas | Much Wenlock, Wielka Brytania, 2011–2014 |
| Narzędzia | Grupy robocze |
| Etapy | Wyznaczanie priorytetów, planowanie działań |
| Kontakt | Sharon Clayton, burmistrz, Corn Exchange 62 High Street, Much Wenlock, Shropshire, townclerk@muchwenlock-tc.gov.uk, Grupa Sterująca: mail@wenlockplan.org; www: http://www.muchwenlock-tc.gov.uk/, http://www.wenlockplan.org/ |
2. Kontekst
Much Wenlock to miasteczko i parafia w hrabstwie Shropshire w zachodniej Anglii, przy granicy z Walią, do niedawna o charakterze rolniczym, gdzie pozyskiwano także wapień z lokalnego kamieniołomu. Obecnie zarówno mieszkańcy, jak i władze lokalne stawiają zdecydowanie na turystykę.
Much Wenlock i okolice to miejsce atrakcyjne przede wszystkim dla emerytów przybyłych głównie z południowo-wschodniej Anglii. Młodzież, szczególnie ta zainteresowana zdobyciem wyższego wykształcenia, opuszcza miasteczko. Obecnie społeczność tworzą głównie byli pracownicy kamieniołomów i pracownicy rolni oraz ludność napływowa – wspominani wcześniej emeryci, w większości profesjonaliści z różnych dziedzin.
Atrakcyjne ceny nieruchomości w Much Wenlock sprawiły, że terenem miasta i gminy zainteresowali się deweloperzy nastawieni na zysk, niezainteresowani zachowaniem historycznego dziedzictwa, modernizujący nie tylko zabytkowe budynki, lecz nawet układ ulic.
W tej sytuacji rada parafii, korzystając z nowych możliwości prawnych dotyczących planowania przestrzennego i lokalnej polityki rozwoju, postanowiła włączyć mieszkańców do tworzenia planu rozwoju parafii, który odpowiadałby na potrzeby miasteczka, gminy i mieszkańców. Chodziło o określenie długofalowych kierunków rozwoju (do 2026 r.) z uwzględnieniem ważnych dla mieszkańców obszarów tematycznych, między innymi sposobu użytkowania ziemi, kwestii budownictwa mieszkaniowego, zatrudnienia, odpoczynku i rekreacji mieszkańców, a także utrzymania dobrego stanu środowiska naturalnego. Na przykład w zakresie zagadnień związanych ze środowiskiem w planie miały znaleźć się zapisy dotyczące redukcji zużycia energii, stosowania źródeł energii odnawialnej, lepszej dostępności lokalnych produktów spożywczych w sklepach i restauracjach, wykorzystania oszczędniejszej komunikacji czy inicjatyw związanych z upowszechnieniem recyklingu odpadów. Jeśli chodzi o politykę mieszkaniową, postulowano wyznaczenie terenów pod zabudowę i określenie zasad dotyczących projektowania i standardu mieszkań, a także przygotowanie analizy, ile mieszkań i jakiego rodzaju jest rzeczywiście potrzebnych.
3.Opis procesu
Przygotowanie planu dla Much Wenlock to projekt pilotażowy koordynowany przez Departament Wspólnot i Samorządów Lokalnych (Department of Communities and Local Government) we współpracy z Radą Hrabstwa Shropshire. Tworzenie planu sąsiedzkiego zgodnie z założeniami pilotażu opiera się na organizowaniu mieszkańców do wyboru działań, w których wykorzystane będą w sposób optymalny dla wszystkich najcenniejsze, charakterystyczne dla regionu dobra. Much Wenlock (miasteczko i parafia) to jeden z 17 sztandarowych samorządów, które miały stać się przykładem i inspiracją dla innych miejsc w Wielkiej Brytanii. Rzecz w tym, by tworzony plan był unikalny, szyty na miarę potrzeb konkretnej społeczności.
Proces tworzenia planu sąsiedzkiego parafii Much Wenlock obejmuje następujące etapy:
- utworzenie Grupy Sterującej,
- spotkania konsultacyjne i tematyczne,
- badanie kwestionariuszowe,
- opracowanie planu,
- audyt zewnętrzny planu,
- referendum.
Proces rozpoczął się od apelu rady miasta o zgłaszanie się mieszkańców do tworzonej Grupy Sterującej odpowiedzialnej za pracę z lokalną społecznością i sformułowanie planu sąsiedzkiego. Zapraszano mieszkańców do współpracy na zasadzie wolontariatu.
NARZĘDZIE: grupa robocza
Nabór chętnych do Grupy Sterującej miał charakter otwarty. Zgłosić się mógł każdy, choć organizatorom najbardziej zależało na mieszkańcach znających się na zarządzaniu projektami, badaniach rynku czy umiejących opracowywać dane. Ostatecznie na ogłoszenie odpowiedziało dziewięcioro mieszkańców, którzy wraz z radnymi i urzędnikami weszli w skład grupy. Grupa Sterująca opracowała plan działania, skupiając się przede wszystkim na angażowaniu członków lokalnej społeczności w tworzenie planu sąsiedzkiego. Sformułowano informację o tym, w jaki sposób mieszkańcy, określani jako wolontariusze współtworzący plan, będą mogli podzielić się własnymi pomysłami, przedyskutować ważne kwestie i podjąć decyzje dotyczące przyszłości parafii, a wreszcie pomóc w organizacji poszczególnych etapów tworzenia planu. Grupa Strategiczna określiła pięć obszarów, które zdecydowano rozwinąć w planie sąsiedzkim. Od tego rozpoczął się oficjalnie proces.
Podczas oficjalnego rozpoczęcia procesu poinformowano mieszkańców o przewidywanych pracach; wyjaśniono, czym jest plan sąsiedzki, dlaczego jest ważny i w jaki sposób można włączyć się w tworzenie dokumentu. Zaprezentowano ponadto informatory opisujące pięć wybranych, sugerowanych do opracowania obszarów tematycznych, na których miały skoncentrować się prace nad planem. Spotkanie powtórzono, żeby zainteresować sprawą kolejnych mieszkańców. Odbyły się ponadto wstępne spotkania konsultacyjne dla mieszkańców, spotkania z właścicielami gruntów oraz deweloperami. Nie zapomniano też o najmłodszych. W szkole podstawowej i średniej zorganizowano warsztaty dla uczniów i przeprowadzono ankietę. Wyniki wszystkich spotkań, ankiet i rozmów pozwoliły przygotować diagnozę społecznych oczekiwań i potrzeb.
Kolejnym etapem było angażowanie i informowanie szerokiej społeczności. Aby dotrzeć do jak największej liczby mieszkańców, wybrano dziesięć miejsc na terenie parafii, w których powstały mobilne punkty konsultacyjne. Grupa Sterująca zachęciła mieszkańców do współtworzenia tych punktów. Osoby, które się zgłosiły, otrzymały wyczerpujące informacje na temat, jaka będzie ich rola w procesie. Wyposażono je także w specjalnie przygotowany pakiet dla punktu konsultacyjnego obejmujący między innymi tablice, na których zainteresowani mogli przypinać komentarze, foldery z informacją o planie i projekcie, mapę parafii, księgę komentarzy, zestawy do kawy i herbaty.
ETAP: wyznaczanie priorytetów i planowanie działań
Mieszkańcy w punktach konsultacyjnych mieli możliwość zapoznania się z podjętymi działaniami, zgłoszenia uwag do powstającej diagnozy i planu, a także dowiedzenia się, na jakich zasadach mogą dalej uczestniczyć w procesie. Równolegle odbywały się spotkania konsultacyjne dla mieszkańców, spotkania z właścicielami gruntów oraz deweloperami. Przeprowadzono także warsztaty dla dzieci. Grupa Sterująca, wykorzystując informacje uzyskane od wszystkich zainteresowanych grup, rozszerzyła do dziewięciu listę obszarów tematycznych, które miał zawierać plan, a następnie przygotowała kwestionariusz dotyczący szczegółowych zagadnień rozwoju parafii.
Wolontariusze dostarczyli ankiety do każdego domu, a następnie je odebrali. Ponadto możliwe było wypełnienie kwestionariusza on-line. Zebrano 700 odpowiedzi na 1300 domostw. Ten doskonały wynik uzyskano dzięki temu, że dwa razy przekładano termin zamknięcia badania, a wolontariusze, odwiedzając mieszkańców, przypominali o wypełnieniu ankiety.
Odbyło się pięć spotkań konsultacyjnych, podczas których mieszkańcy parafii Much Wenlock dokonali społecznej ewaluacji przeprowadzonych badań. Objęła ona wnioski, jakie wyciągnięto z badania przeprowadzonego za pomocą kwestionariuszy. Mieszkańcom zadano pytanie: „Czy mamy rację, sądząc, że właśnie to chcieliście powiedzieć?”. Podczas konsultacji zweryfikowano z mieszkańcami prawidłowość postawionych wniosków i na tej podstawie sformułowano plan sąsiedzki dla parafii.
Wstępną wersję planu skonsultowano z mieszkańcami podczas dodatkowych dwóch spotkań, w których wzięło udział 160 uczestników. Ponadto komentarze można było wysyłać drogą elektroniczną. Przed przygotowaniem ostatecznej wersji dokumentu mieszkańcy mieli jeszcze sześć tygodni na zgłoszenie uwag i komentarzy. Opracowanie ostatecznej wersji planu przez Grupę Sterującą zakończyło proces tworzenia dokumentu. Plan zaakceptowała rada parafii, rada hrabstwa oraz zewnętrzny audytor, który przeanalizował między innymi spójność dokumentu, poziom partycypacji i reprezentatywność opinii. Referendum dotyczące przyjęcia lub odrzucenia planu przez mieszkańców Much Wenlock odbyło się 22 maja 2014 r. Wzięło w nim udział 42 proc. uprawnionych mieszkańców, przy czym aż 85 proc. z nich powiedziało TAK. Tym samym przygotowany i zaakceptowany plan sąsiedztwa dla Much Wenlock będzie realizowany, stając się polityką lokalną.
4. Harmonogram
| Termin | Działanie |
| luty – czerwiec 2011 | Ogłoszenie o przystąpieniu Much Wenlock do programu jako regionu pionierskiego. Zaproszenie (rekrutacja) wolontariuszy, utworzenie Grupy Sterującej |
| zima 2011 – wiosna 2012 | Oficjalne rozpoczęcie procesu, dystrybucja materiałów informacyjnych, wstępne spotkania konsultacyjne dla mieszkańców i spotkania z właścicielami gruntów oraz deweloperami – diagnoza oczekiwań i potrzeb |
| wiosna 2012 | Ankiety i warsztaty w szkołach (podstawowej i średniej |
| wiosna 2012 | Kampania informacyjna w sąsiednich miejscowościach |
| czerwiec 2012 | Przygotowanie kwestionariusza na podstawie wstępnych uwag i sugestii; ankieta |
| lato 2012 | Przedstawienie wniosków z ankiety do społecznej ewaluacji podczas pięciu spotkań konsultacyjnych |
| grudzień 2012 | Przygotowanie projektu planu i jego publiczna prezentacja |
| styczeń 2013 | Dwa spotkania konsultacyjne z udziałem 160 osób |
| luty 2013 | Wprowadzenie zmian do projektu planu |
| marzec – kwiecień 2013 | Spotkania konsultacyjne przez sześć tygodni – zgłaszanie uwag i komentarzy |
| kwiecień 2013 | Opracowanie ostatecznej wersji dokumentu i złożenie go do akceptacji radzie hrabstwa |
| 25 kwietnia 2013 | Zatwierdzenie planu przez radę miejską |
| październik 2013 | Zatwierdzenie planu przez władze hrabstwa |
| 22 maja 2014 | Referendum |
5. Rezultaty
Przyjęcie w referendum planu sąsiedzkiego pokazuje, że zaangażowanie społeczności w prace nad dokumentami, które bezpośrednio wpływają na sytuację mieszkańców, ich poziom życia, realizację potrzeb, ma ogromny wpływ na podejmowane przez nich decyzje.
Przygotowanie planu sąsiedzkiego obudziło ducha obywatelskiego w Much Wenlock, czyli inicjatywę oddolną, zgłoszoną przez najniższy szczebel samorządu – radę miejską. Inicjatywa ta ma charakter lokalny, dotyczy sąsiedztwa, choć rozumianego szerzej niż mieszkańcy jednego bloku; pozwoliła ona sformułować interesy mieszkańców.
Dzięki przystąpieniu do tworzenia planu rozwoju Much Wenlock udało się ochronić autonomię miasteczka, jego najcenniejsze atuty – walory przyrodnicze i historyczny charakter – przed zakusami rynku, czyli połączonymi siłami właścicieli gruntów i deweloperów, których wspierała administracja rządowa.
Ważnym rezultatem jest przygotowanie planu sąsiedzkiego umożliwiającego społeczności, która nie może ustanawiać aktów prawa miejscowego (rada miejska pełni jedynie rolę doradczą, wszystkie istotne decyzje podejmuje rada hrabstwa), realizację jej oczekiwań i interesów.
6. Problemy / wyzwania
Możemy mówić nie tyle o problemie, ile o umiarkowanym sukcesie w próbach zaangażowania młodzieży i grup zmarginalizowanych do czynnego udziału w procesie. Należy to potraktować jako wyzwanie, któremu nie do końca udało się sprostać. Zakres przedmiotowy planu, ograniczony do rozwoju infrastruktury, nie był zbyt angażujący dla mieszkańców, a mimo to udało się przy okazji zebrać liczne rekomendacje dotyczące tematów pokrewnych związanych z podnoszeniem jakości życia.
7. Czynniki sukcesu
Na sukces procesu niewątpliwie wpłynęła jego transparentność. Mieszkańcy o wszystkich działaniach byli regularnie informowani za pośrednictwem strony internetowej, materiałów wideo, w tym filmu z udziałem różnych grup społecznych zachęcającego do udziału w badaniu; dokumentów, sprawozdań i materiałów tradycyjnych. Wszystkie materiały miały przejrzystą strukturę.
Pokuszono się o dotarcie do wszystkich głównych grup interesu i wyartykułowanie ich oczekiwań, a także o bezpośredni kontakt wolontariuszy z mieszkańcami. Uwzględniono tę różnorodność w diagnozie i planie.
Bardzo ważne było cykliczne konsultowanie efektów działań, umożliwienie ich komentowania przez obywateli na każdym etapie prac. Potraktowano proces planowania jako markę, która ma logo i może budować tożsamość mieszkańców.
Na sukces procesu – wysoki poziom powstałego dokumentu – wpłynęły także kompetencje osób działających w Grupie Sterującej, co nie jest częste w przypadku ciał kolegialnych typowych dla niewielkich miejscowości. Można na to jednak spojrzeć jako na twórcze wykorzystanie lokalnych zasobów i sojuszników, którzy prezentowali między innymi wysokie umiejętności planistyczne i organizacyjne. Nie trzeba było zatrudniać ekspertów zewnętrznych, co obniżyło koszty działań.
Tekst: Jolanta Zientek-Varga we współpracy z Oktawiuszem Chrzanowskim. Na podstawie wizyty studyjnej w 2013 r. i zebranych materiałów dodatkowych.
