500 osób tworzy strategię rozwoju w Niepołomicach
Rok realizacji: 2011Bywa, że od powołania nowej komórki w urzędzie zaczyna się proces partycypacyjny. W Niepołomicach utworzenie referatu strategii stało się asumptem do przygotowania nowego dokumentu strategicznego dla miasta i gminy. Władze zdecydowały, że powstanie on przy jak największym udziale mieszkańców.
Spis treści
1. Esencja projektu
| Inicjatywa | Strategia rozwoju miasta i gminy Niepołomice, Młodzieżowa Off-Strategia rozwoju miasta i gminy Niepołomice |
| Miejsce/czas | Niepołomice, powiat wielicki, Małopolska, Polska, maj – grudzień 2011 |
| Narzędzia | Partycypacyjne planowanie strategiczne |
| Kontakt | Stanisław Nowacki, koordynator projektu, kierownik Referatu Energii Odnawialnej i Gospodarki Komunalnej, Urząd Miasta i Gminy Niepołomice, tel. 12 346 40 18, e-mail: stanislaw.nowacki@niepolomice.com; Marta Makowska, animatorka partycypacji publicznej, Referat Strategii i Promocji, Urząd Miasta i Gminy Niepołomice, tel. 12 |
2. Kontekst
Niepołomice, miasto i gmina położone nad Wisłą, 25 km od centrum Krakowa, liczą około 25 tys. mieszkańców. Jeszcze kilka lat temu był to teren o charakterze rolniczo-turystycznym, dziś rozwija się prężnie dzięki utworzonym trzem strefom przemysłowym i dwóm specjalnym strefom ekonomicznym. Duże, spektakularne inwestycje, których jest tu ponad 50, przynoszą znaczne dochody z tytułu podatku od nieruchomości i w dużym stopniu zasilają budżet. Dynamicznie rozwija się także budownictwo jednorodzinne. Co roku przybywa około tysiąca mieszkańców.
Zmieniająca się sytuacja i nowe trendy sprawiły, że konieczne stało się inne niż dotychczas podejście do spraw rozwoju Niepołomic.
Na początku 2011 r. władze utworzyły w urzędzie miasta i gminy referat strategii. Wcześniej zapadła decyzja, że w pierwszym rzędzie zajmie się on przygotowaniem nowej strategii rozwoju.
Pierwszoplanową rolę w tworzeniu projektu odegrali pracownicy urzędu – Marta Makowska oraz Stanisław Nowacki.
W momencie, gdy zapadły już decyzje o przygotowaniu nowej strategii dla Niepołomic, Marta Makowska dowiedziała się o projekcie „Decydujmy Razem” realizowanym przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej, i doszła do wniosku, że współgra on z zamierzeniami władz Niepołomic. Przekonała zatem władze, by tworzyć strategię w ramach „Decydujmy Razem”.
– Udało się nam włączyć do programu „Decydujmy Razem” za pośrednictwem Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji. Burmistrzowie wspólnie z nami podjęli decyzję, że weźmiemy udział w projekcie, a dokumentem, który powstanie, będzie strategia rozwoju. Decyzja o drugim elemencie, czyli strategii młodzieżowej, zapadła, gdy zdecydowaliśmy proces prac nad strategią poszerzyć o udział Centrum Doradztwa Strategicznego, firmy, którą wynajęliśmy do pracy przy realizacji strategii. To eksperci z CDS powiedzieli, że można zrobić coś więcej, czyli proces partycypacyjny uzupełnić o udział młodzieży. Zapadła decyzja, że praca obejmie przygotowanie dwóch dokumentów – mówi Marta Makowska.
Proces tworzenia obu strategii: „dorosłej” i „młodzieżowej”, rozpoczął się w maju 2011 r. Burmistrz podpisał wówczas umowę z Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej. Prace nad dokumentami trwały do grudnia 2011 r.
3. Opis procesu
Przygotowanie
Proces rozpoczął się od powołania dwojga animatorów – Marty Makowskiej i Stanisława Nowackiego, który był jednocześnie koordynatorem projektu. Przeszkolono ich w zakresie prowadzenia procesu. Projekt zakładał, że FRDL przydzieli im doradcę, który pomoże przy procesie.
– Niestety nie mogliśmy się z nim dogadać. Na nasz wniosek zmieniono więc doradcę. I to był strzał w dziesiątkę. Kolejny okazał się człowiekiem mieszkającym w Niepołomicach, pracującym w Krakowie, doskonale znającym teren. Jak pokazuje nasz przykład, trzeba walczyć o swoje, nie bać się. Gdybyśmy nie zmienili doradcy, nie wiadomo, co byłoby z procesem – wyjaśnia Marta Makowska.
Ten pierwszy etap był najtrudniejszy, a zarazem najważniejszy; moment, kiedy nie do końca było jasne, jak będą przebiegać prace, kiedy szukano wspólnego języka z doradcą. Sytuacja wymagała interwencji w Warszawie, było sporo nieprzyjemności. Ponieważ problem miał charakter merytoryczny, nie można było go jednak zignorować. Pierwszy doradca, którego wyznaczono, uważał, że strategia to dokument wskaźnikowy, a strona niepołomicka wyobrażała sobie go inaczej. Doradca nie chciał też uzgadniać na przykład tego, jak mają przebiegać warsztaty.
– Pomyślałam, że może porwaliśmy się z motyką na słońce. Bo taki dokument jest ważny dla gminy i nie może to być analiza ekspercka, którą stworzy ktoś będący z dala od omawianych spraw. Z nowym doradcą poszło natomiast wspaniale – opowiada Marta Makowska.
W tym samym czasie, gdy uzgadniano kwestię doradcy, zapadła decyzja, że w tworzeniu strategii będzie pomagać Centrum Doradztwa Strategicznego. Jego szef – Cezary Ulasiński, zaangażowany w projekt „Decydujmy razem”, stwierdził, że dzięki temu można rozszerzyć proces, który zaowocuje stworzeniem dużego, pełnego dokumentu.
Pierwsze działania w procesie objęły powołanie grupy roboczej: 40-osobowego zespołu do prac nad strategią. Przy wyborze kierowano się różnymi względami.
– Chcieliśmy, by uczestniczyli w tym radni, zaangażowane organizacje pozarządowe i osoby, które mogą coś wnieść do projektu i którym chce się pracować. Nie jest problemem wyłonić grupę osób, które albo przyjdą, albo nie, a jeśli będą, to tylko po to, by statystować – mówi Stanisław Nowacki.
Wszystkich zapraszano imiennie, ludzi znanych, reprezentujących różne środowiska – urzędników, przedstawicieli organizacji pozarządowych, szkół, studentów, osoby prywatne.
– Najwięcej kłopotów nastręczyło zachęcenie osób prywatnych do uczestnictwa w projekcie. Rozwiązaliśmy to w ten sposób, że przy tworzeniu Off-Strategii poprosiliśmy młodzież o przeprowadzenie badania ankietowego wśród mieszkańców. Dostaliśmy 240 odpowiedzi, w których mieszkańcy wypowiadali się na temat strategii. Później, podczas konsultacji strategii, jeszcze 40 osób uczestniczyło w rozmowach na temat dokumentu. Czasami dodatkowo zapraszaliśmy ekspertów – wyjaśnia Marta Makowska.
Zaproszenie do pracy, informacje o przygotowaniu strategii i możliwości zgłoszenia własnych postulatów zamieszczono na stronach internetowych urzędu, przekazywano sobie „z ust do ust”, ogłaszano je w parafiach, zapraszano do udziału przy okazji wszelkich spotkań.
Tworzenie strategii
Po powołaniu grupy roboczej osoby decydujące o przebiegu procesu doszły do wniosku, że musi ona pracować spójnie. To oznaczało, że nie mogło dość do podziału na prace w ramach projektu FRLD z doradcą i prace z Centrum Doradztwa Strategicznego. Ustalono jeden kierunek działań oraz przebieg poszczególnych warsztatów.
Umowa z FRDL przewidywała przeprowadzenie pięciu warsztatów, w sumie jednak zorganizowano ich kilkanaście. Część z nich prowadziła Marta Makowska, część doradca FRDL, część zaś – eksperci z Centrum Doradztwa Strategicznego. Pod koniec każdego warsztatu zapisywano jego przebieg i rezultaty. W ten sposób powstawały projekty kolejnych rozdziałów strategii.
Zespół miał stały skład, ale zapraszano do współpracy również inne osoby. Odbyły się warsztaty dla wszystkich radnych, kierowników domów kultury, przewodniczących zarządów osiedli mieszkaniowych, podczas których mieli oni możliwość wypowiedzenia się na temat strategii podczas jej tworzenia. Odbyły się ponadto warsztaty dla młodzieży. W ich trakcie młodzi ludzie przeszli profesjonalne szkolenie dotyczące badań ankietowych, by następnie przeprowadzić ankiety wśród mieszkańców – wyniki badania wykorzystano przy tworzeniu strategii. Podczas drugiego warsztatu młodzież pracowała nad swoją strategią nazwaną Off-Strategią. Zawiera ona informacje w takiej postaci, w jakiej „rejestrowano” je podczas warsztatów – są tam wspólnie malowane plansze, zdjęcia, jak również hasła, między innymi zapis o utworzeniu skate parku.
W ramach włączania wszystkich grup wiekowych do tworzenia strategii ogłoszono też konkurs plastyczny dla dzieci pod hasłem „Moje wymarzone Niepołomice”. Zgłoszone prace stały się podstawą do stworzenia logotypu strategii.
Spotkania zespołu partycypacyjnego, opracowującego dokumenty, odbywały się do końca 2011 r. Przy udziale doradcy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej grupa zinwentaryzowała istniejące dane, poddała je analizie i wypracowała wspólne stanowisko. Efektem pracy różnych środowisk była strategia, którą poddano konsultacjom społecznym.
Ogółem w pracę nad strategią zaangażowanych było 100 osób.
NARZĘDZIE: warsztat – partycypacyjne planowanie strategiczne
Warsztaty zaczynały się od zapoznania się z istniejącymi materiałami, od „zinwentaryzowania” zasobów gminy. Animatorka z kierownikami wydziałów urzędu przygotowała diagnozę, potem pracowano nad tym, co poprzez strategię mieszkańcy chcą osiągnąć, co jest dla nich ważne. Zastanawiano się, jakie wartości są cenne dla lokalnej społeczności.
Podczas warsztatów uczestnicy pracowali nad analizą SWOT. Jako mocne strony gminy wskazali strefę przemysłową, dużą grupę przedsiębiorców – prawie tysiąc podmiotów gospodarczych.
Dyskusja nad strategią koncentrowała się wokół trzech obszarów (domen): gospodarczego, społecznego i czasu wolnego (kultura, rekreacja). Podzielono się na trzy zespoły tematyczne, „dopraszając” do współpracy ekspertów z konkretnej dziedziny. Zapisy dyskusji stały się podstawą ustalenia zadań strategii. Wówczas do prac włączono radnych.
„Off-Strategia” także powstawała na warsztatach. Ich uczestnicy (53 osoby – uczniowie gimnazjów i zespołu szkół) spotkali się dwa razy. Na początku mieli za zadanie wcielić się we właścicieli marki „Gmina Niepołomice”. W grupach przeprowadzali analizę mocnych i słabych stron gminy. Następnie wybierali to, co ich zdaniem warto promować, w co zainwestować, co może stać się wyróżnikiem gminy – tworzyli koncepcję marketingową. Na podstawie koncepcji zaprojektowali następnie plakaty reklamowe gminy. Na koniec każda grupa wybierała plakat, który najbardziej jej się podobał.
Dla uczniów najistotniejsze okazały się następujące tematy (w kolejności od pojawiających się najczęściej, do wymienionych tylko przez jedną grupę):
- oferta czasu wolnego – mocne strony: dobrze zorganizowane imprezy, takie jak koncerty, kabarety i festyny; park, plac zabaw, siłownia, basen; kino i teatr; puszcza jako idealne miejsce do jazdy na rowerze, spacerów; rozwinięta sieć gastronomiczna; wiele miejsc rozrywki; słabe strony: brak miejsc spotkań, rozrywkowych,
- zły stan dróg i wałów, przeciekające wały, częściowy brak chodników i przejść dla pieszych, mało tras rowerowych,
- negatywne skutki działalności specjalnej strefy ekonomicznej – zanieczyszczenia i smród z fabryk,
- dzikie śmietniska w lesie, plusy: akcja Dzień Ziemi – zbieranie śmieci, zadbana gmina,
- słaba oferta edukacyjna dla młodzieży kończącej gimnazjum – mało kierunków, jedno liceum na całą gminę,
- oferta handlowa w gminie – mało sklepów, plusy: na zakupy nie trzeba jeździć do Krakowa,
- można rozwijać zainteresowania,
- rozwój Niepołomic następuje szybko, władze skupiają się przede wszystkim na miejscowości, zaniedbując pobliskie wsie,
- wysoki poziom nauczania,
- miasto przyjazne dla niepełnosprawnych i turystów.
W Off-Strategii młodzież wskazała trzy zadania flagowe, które są dla niej ważne: stworzenie skate parku ze ścianką wspinaczkową i torem dla rolkarzy/wrotkarzy; sieć miejsc spotkań dla młodzieży; doradztwo zawodowe dla gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
Podczas drugiego warsztatu młodzież przeszkolono do prowadzenia badań społecznych wśród mieszkańców gminy.
Ważną rolę w tworzeniu strategii odegrał dwudniowy warsztat wyjazdowy z udziałem 30 osób, w tym burmistrza, wiceburmistrza, komendanta policji, dyrektorki zespołu szkół zawodowych, przedstawicielki wydziału opieki społecznej, rolnictwa, straży miejskiej, kierownika Miejskiego Centrum Dźwięku i Słowa, studentów. Warsztat moderowała Marta Makowska oraz przedstawiciele Centrum Doradztwa Strategicznego. Podczas wyjazdu podsumowano pracę zespołu partycypacyjnego.
Istotne dla procesu były też trzy otwarte spotkania konsultacyjne z mieszkańcami, które odbyły się w listopadzie w Podłężu, Woli Batorskiej i Niepołomicach, dzięki czemu mieszkańcy z różnych części gminy mieli okazję zapoznać się z dokumentem, wnieść swoje uwagi i komentarze.
W wypowiedziach mieszkańcy poruszali najczęściej tematy związane z ochroną przeciwpowodziową – modernizacją wałów, regulacją rzek, stopniem wodnym; aktualizacją planu zagospodarowania przestrzennego; transportem publicznym; kanalizacją oraz bezpieczeństwem. Prowadzący spotkania spisywali wszystkie uwagi i przekazali je zespołowi partycypacyjnemu, który spotkał się po raz ostatni 5 grudnia.
Ostateczne wersje obu strategii powstały w grudniu. Rada miasta przyjęła je uchwałą podczas uroczystej sesji 15 grudnia 2011 r. w Małopolskim Centrum Dźwięku i Słowa w Niepołomicach.
4. Harmonogram
| Styczeń 2011 | Powstanie Referatu Strategii w Urzędzie Miasta i Gminy Niepołomice – decyzja o przygotowaniu nowej strategii dla miasta i gminy |
| Luty – marzec | Tworzenie zespołu partycypacyjnego ds. przygotowania strategii |
| 31 marca | Spotkanie zespołu partycypacyjnego – prezentacja istniejących dokumentów strategicznych: Strategii zrównoważonego rozwoju z 2000 r. oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego |
| 12 maja | I warsztat strategiczny – weryfikacja misji rozwoju miasta i gminy, identyfikacja domen strategicznych, wskazanie kluczowych problemów strategicznych (kwestii kluczowych) dla wybranych domen rozwoju.
I etap planowania strategicznego – określenie misji rozwoju miasta i gminy |
| 20 maja | Warsztat strategiczny dla młodzieży – określenie słabych i mocnych stron Niepołomic, ustalenie priorytetów |
| 26 maja | Warsztat strategiczny dla młodzieży – profesjonalne szkolenie z zakresu prowadzenia badań ankietowych zakończone przyznaniem certyfikatu |
| 6 i 7 czerwca | II warsztat strategiczny – dyskusja na temat roboczego zapisu misji rozwoju miasta i gminy, weryfikacja i aktualizacja kierunków rozwoju miasta i gminy oraz strategicznych i operacyjnych celów rozwoju i zadań flagowych |
| 7 lipca | III warsztat strategiczny – ustalenie priorytetów i wybranie zadań do realizacji w ramach strategii rozwoju miasta i gminy |
| 16, 17, 18 listopada | Otwarte spotkania konsultacyjne z mieszkańcami |
| 5 grudnia | Ostatnie spotkanie zespołu partycypacyjnego |
| 15 grudnia | Jednogłośne przyjęcie przez radę miasta i gminy strategii i Off-Strategii jako załącznika do podstawowego dokumentu |
5. Finanse
Na koszty związane z procesem powstawania strategii złożyło się kilka elementów. Największy wydatek stanowiło wynagrodzenie dla ekspertów Centrum Doradztwa Strategicznego, którzy pracowali przez pół roku. Stale zatrudnione były cztery osoby, dwie przy Off-Strategii. Ich praca kosztowała łącznie 30 tys. zł.
Pozostałe koszty to między innymi wynajęcie sali w zamku – 500 zł, dwudniowy pobyt w ośrodku, warsztaty dla 20 osób – 1500 zł.
Część kosztów sfinansowano z projektu „Decydujmy Razem”. Objęty one przygotowanie i druk następujących materiałów:
- 100 plakatów informujących o projekcie rozwieszonych w Niepołomicach i w 12 sołectwach (400 zł),
- 500 ulotek informujących o projekcie przekazanych domom kultury, stowarzyszeniom, firmom, szkołom (800 zł),
- 50 zaproszeń (300 zł),
- artykuł i ogłoszenie w miesięczniku „Panorama Powiatu Wielickiego” (700 zł).
Animatorzy pracowali w ramach projektu. Sale na warsztaty gmina udostępniała nieodpłatnie (poza jednorazowym odpłatnym wynajęciem sali w zamku). Marta Makowska pracowała przy projekcie w ramach etatu.
6. Rezultaty
Można je podzielić na ogólne, a także istotne z punktu widzenia mieszkańców oraz urzędników.
Rezultaty ogólne:
- Dzięki stworzeniu i realizacji strategii: zmodernizowano plac targowy; powstał Niepołomicki Uniwersytet Dzieci przy Polskiej Akademii Dzieci na Uniwersytecie Jagiellońskim – w bezpłatnych zajęciach uczestniczy 220 dzieci; stworzono niepołomicki bank czasu – bezpieniężnej wymiany pracy; władze szukają miejsca na skate park – młodzież zawarła zapis o jego otwarciu w Off-Strategii; „Rzeczpospolita” przyznała Niepołomicom nagrodę Panteonu Polskiej Demokracji za proces tworzenia strategii.
Rezultaty dla mieszkańców:
- W strategii zapisano zadania zgłaszane przez mieszkańców. Dzięki temu poczuli się oni dowartościowani – ich działania przyniosły wymierny efekt, nie tracili czasu, a to, co wypracowali, jest realizowane. Dowartościowano także młodzież, która mogła pracować na równi z dorosłymi. Dyrektorzy szkół i nauczyciele byli zachwyceni zaangażowaniem młodych uczestników procesu. Wiele zgłaszanych przez nich tematów pokrywało się z tymi, które proponowali dorośli uczestnicy – w ten sposób powstała wspólna wizja rozwoju Niepołomic.
- Ważne jest przygotowanie pakietu powitalnego, który otrzymuje każdy nowy mieszkaniec Niepołomic. Pakiet zawiera między innymi list burmistrza, skróconą wersję strategii, informator o Niepołomicach, plany i mapy Niepołomic i okolicy, informator „Nasze Niepołomice”, egzemplarz „Gazety Niepołomickiej”.
Rezultaty dla urzędników:
To była dobra lekcja dla pracowników urzędów. Po pracy nad strategią zaczęli w nowy sposób patrzeć na mieszkańców. Zrozumieli też, że fakt, iż oni o czymś wiedzą, nie oznacza, że wiedzą o tym też inni. Praca nad strategią okazała się doskonałą nauką dla prowadzących proces. Pokazała, że trzeba bardziej wychodzić do ludzi, do każdej grupy docierać w inny sposób.
7. Problemy/wyzwania
- Teoretycznie każdy, kto chciał, mógł wypowiedzieć się na temat strategii; jednak z perspektywy czasu widać, że można było zrobić więcej, by zachęcić mieszkańców do udziału w pracach nad strategią – coś bardziej otwartego, dającego więcej przestrzeni na zaangażowanie.
- Okazało się, że urząd nie trafia z informacją do mieszkańców – na przykład dzieci nie wiedziały, że w Niepołomicach jest kino.
- Niektórzy chcieli przeforsować własne racje.
- Część mieszkańców, nawet uczestników warsztatów, mówi: „Wymyśliliście sobie strategię, to teraz poszukajcie pieniędzy na realizację”.
- Zarzucano władzom, że w procesie uczestniczyła firma z zewnątrz. Jednak jej udział bardzo pomógł w przeprowadzeniu procesu.
8. Czynniki sukcesu
- Na sukces procesu niewątpliwie wpłynęło ogromne zaangażowanie władz Niepołomic jeszcze przed jego rozpoczęciem. Burmistrz i wiceburmistrz zainicjowali działania, aktywnie uczestniczyli w pracach zespołu partycypacyjnego, co podnosiło prestiż procesu.
- W pracę nad „dużą” strategią zaangażowało się 100 osób. Każda z nich czuła się doceniana, podkreślano znaczenie działania wszystkich pracujących nad dokumentem. W zespole panowało silne przekonanie, że pracę trzeba rozpocząć, przeprowadzić proces i uchwalić strategię.
- Wielkim sukcesem okazał się udział młodzieży. Uczniowie nie tylko bardzo chętnie podjęli się pracy nad „Off-Strategią”, lecz także wsparli zespół partycypacyjny, przeprowadzając ankiety wśród mieszkańców.
- Na sukces wpłynęła też pomysłowość uczestników procesu, którzy włączyli się w prace z otwartymi umysłami.
Tekst: Jolanta Zientek-Varga na podstawie wizyty studyjnej w kwietniu 2014 r. oraz dokumentów dostępnych na stronie miasta i gminy Niepołomice.
