Transport i środowisko

Plan Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych w gminie Kristianstad (Szwecja)

Rok realizacji: 2007 - 2011

Jak umożliwić obywatelom świadome uczestnictwo w procesie dotyczącym skomplikowanej tematyki elektrowni wiatrowych? Przykład ze szwedzkiego Kristianstad opisuje bardzo dobre przygotowanie materiałów pomocniczych.

Pokazuje również, że konsultować trzeba czasem aż do skutku – urząd rozmawiał z mieszkańcami na temat Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych aż czterokrotnie.

Spis treści

Inicjatywa Plan Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych
Miejsce/czas Kristianstad, Szwecja, 2007–2011
Narzędzia Warsztaty konsultacyjne
Etapy Diagnozowanie, Wyznaczanie priorytetów, planowanie działań
Kontakt Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego, Marie Nilsson-Shehata, urbanistka, tel. +46 4413 55 01, e-mail: marie.nilsson-shehata@kristianstad.se

2. Kontekst

Kristianstad ze swoimi 80 tys. mieszkańców to średniej wielkości gmina położona w regionie Skåne na południu Szwecji. Jej nadmorska lokalizacja sprzyja rozbudowie sieci elektrowni wiatrowych. Na przełomie 2006 i 2007 r. gminne Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego otrzymało tak dużą liczbę podań o pozwolenie na rozbudowę elektrowni wiatrowych na terenie Kristianstad, że urzędnicy zwrócili się do rady gminy z pytaniem o jednolite wytyczne przy rozpatrywaniu pozwoleń na budowę lub rozbudowę elektrowni wiatrowych. Jednocześnie Centralny Urząd ds. Planowania Społecznego, Budownictwa i Mieszkalnictwa (Boverket) ogłosił możliwość starania się o dotacje na opracowanie kompleksowych strategii dotyczących elektrowni wiatrowych przez szwedzkie gminy. Warunkiem otrzymania wsparcia było zaplanowanie włączenia lokalnej społeczności w tworzenie dokumentów. Gmina Kristianstad uzyskała taką dotację (60 proc. kosztów opracowania strategii) i rozpoczęła prace nad Planem Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych.

Zgodnie z obowiązującym prawodawstwem (prawo budowlane, Plan och bygglag) konieczna jest konsultacja planów zagospodarowania przestrzennego z mieszkańcami i innymi interesariuszami, których dany plan dotyczy. Muszą oni mieć możliwość wypowiedzenia się na temat propozycji planu, zanim wejdzie on w życie. Mają w ten sposób szansę wpłynąć na jego ostateczny kształt. W Kristianstad zdecydowano, że oprócz wymaganych prawnie konsultacji, tj. wystawienia dokumentów do zaopiniowania (utställning) przez społeczność, urzędy i organizacje, mieszkańcy będą mieli również możliwość wpływu na opracowanie planu na jego wczesnym, koncepcyjnym etapie.

Partycypacja w Kristianstad

Na tle innych krajów skandynawskich Szwecja wcale nie jest liderem we włączaniu obywateli w podejmowanie decyzji (Szwedzi najczęściej używają określenia „dialog obywatelski”1). Jednak od lat 80. XX wieku wprowadzane są elementy demokracji uczestniczącej na poziomie lokalnym. Związek Gmin i Województw Szwedzkich2 (Sveriges Kommuner och Landsting) wspiera gminy we wprowadzaniu nowych form partycypacji, tworząc bazy danych, organizując szkolenia oraz międzygminne sieci współpracy. Stopniowo wzrasta więc świadomość roli partycypacji zarówno wśród obywateli, jak i pracowników gminnych.

Kristianstad można zaliczyć do mniej aktywnych gmin – nie prowadzi się tu zaplanowanych i skoordynowanych działań zmierzających do włączania mieszkańców w sprawy dotyczące gminy, nie ma popularnego w innych gminach urzędu obywatelskiego zajmującego się kwestiami dialogu z obywatelami. W przeciwieństwie do wielu szwedzkich gmin Kristianstad nie ma też przyjętego przez sejmik kodeksu zasad dialogu obywatelskiego obejmującego całą działalność gminy, który zobowiązywałby polityków i urzędników do rozważenia elementów partycypacyjnych przy każdej decyzji dotyczącej obywateli (w przypadku niezastosowania dialogu obywatelskiego należy zamieścić uzasadnienie w protokole z posiedzeń)3. Zaangażowani obywatele w Kristianstad mają jednak do wyboru następujące formy bezpośredniego uczestnictwa:

  1. Inicjatywa obywatelska – przysługuje wszystkim mieszkańcom gminy, także tym nieposiadającym prawa wyborczego w lokalnych wyborach (czyli również dzieciom, młodzieży i osobom bez obywatelstwa). Z inicjatywą może wystąpić jedna lub więcej osób fizycznych. Są one rozpatrywane przez odpowiednie komisje najpóźniej w ciągu roku od złożenia. Komisje składają sprawozdania z rozpatrzonych inicjatyw obywatelskich na posiedzeniu sejmiku gminnego dwa razy do roku. W 2011 roku obywatele złożyli 40 inicjatyw, w 2010 roku wpłynęło ich 50. Wszystkie inicjatywy wraz z adnotacją informującą, na jakim etapie rozpatrywania się znajdują, są zamieszczane na stronie internetowej gminy.
  2. Uwagi/zażalenia – można zgłaszać różnymi kanałami: osobiście do pracownika urzędu gminy, przez telefon, e-mail, za pomocą e-formularza na stronie gminy lub formularza w formie pliku PDF, który po wydrukowaniu przesyła się pocztą na koszt gminy. W każdym z tych przypadków odpowiednia jednostka organizacyjna gminy ma 10 dni na odpowiedź.
  3. Komentarze dotyczące technicznych aspektów, takich jak: oświetlenie, stan techniczny i bezpieczeństwo na ulicach i ścieżkach rowerowych, w parkach miejskich itp.
  4. Spotkania w terenie (byastämmor) organizowane są w różnych miejscowościach gminy, by lepiej poznać potrzeby i nastroje mieszkańców4. Odbywa się ich średnio kilkanaście w roku. Terminy i miejsca spotkań są podane z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem na stronie gminy, wszystkie domostwa5 w danej miejscowości otrzymują listowne zaproszenia, gmina zamieszcza również ogłoszenie w miesięcznej gazecie gminnej rozsyłanej do wszystkich domostw. Z mieszkańcami lokalnej społeczności spotykają się lokalni politycy (po jednym z większości rządzącej i opozycji) oraz urzędnicy z różnych jednostek organizacyjnych gminy. Uwagi i pytania od mieszkańców wraz z odpowiedziami (ew. uzupełnianymi po spotkaniu) zamieszczane są w formie notatek na stronie internetowej gminy. Na spotkania przychodzi od kilkunastu aż do 200 mieszkańców. Należy jednak pamiętać, że poszczególne miejscowości w gminie bardzo się różnią pod względem liczby mieszkańców (od 25 do ponad 4 tys. mieszkańców). Z ankiety przeprowadzonej w 2011 roku wśród uczestników spotkań wynika, że na 12 miejscowości, w których w 2011 roku odbyły się spotkania, przyszło w sumie 559 mieszkańców, podczas gdy łączna liczba mieszkańców tych miejscowości wynosi prawie 17 tys. Na spotkania przychodzą głównie osoby starsze, ponad połowa uczestników w 2011 roku miała 65 lub więcej lat. Około połowa uczestników ankiety uczestniczyła w spotkaniu po raz pierwszy.

3. Opis procesu

W celu stworzenia jasnych i jednolitych wytycznych mających ułatwić urzędnikom podejmowanie decyzji przy rozpatrywaniu pozwoleń na budowę lub rozbudowę elektrowni wiatrowych, a także zwiększenie przejrzystości procedur dla firm starających się o takie pozwolenie, gmina Kristianstad postanowiła wypracować Plan Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych. Podstawowym celem tego Planu miało być również wskazanie potencjalnych obszarów pod budowę wiatraków. Gmina zatrudniła zewnętrzną firmę doradczą specjalizującą się w planowaniu przestrzennym, w celu opracowania analizy krajobrazu oraz pomocy w przeprowadzaniu elementów partycypacyjnych procesu. Trzech konsultantów z firmy doradczej we współpracy z urzędnikami gminy określiło i przygotowało do realizacji etapy działań zmierzające do przygotowania Planu.

Z ramienia gminy wyznaczono grupę odpowiedzialną za proces tworzenia i konsultowania Planu, składającą się z urzędników reprezentujących różne jednostki organizacyjne gminy (około 10 osób). Służyli oni jako wsparcie (dla grupy roboczej) w całym procesie, dostarczając wymaganych dokumentów i wiedzy eksperckiej, a także zakorzeniając prowadzony projekt w swoich urzędach. Z tej grupy wyłoniono mniejszą grupę roboczą, która współpracowała z firmą doradczą i na bieżąco prowadziła projekt oraz pisała tekst Planu. Organ decyzyjny wyznaczony specjalnie dla tego projektu składał się z szefów urzędów ds. budownictwa, środowiska i administracji oraz ich zastępców, a także dwóch reprezentantów sejmiku wojewódzkiego (jednego z większości, jednego z opozycji). Rolą tego organu było podjęcie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu Planu i przedstawieniu go sejmikowi gminnemu do zaakceptowania. Dlatego też zorganizowano spotkanie organu decyzyjnego z grupą roboczą na wstępnym etapie procesu, kiedy to przedstawiono decydentom harmonogram, metody i kierunek prac nad Planem; natomiast pod koniec procesu (już po konsultacjach) odbyło się spotkanie, podczas którego przedstawiono im ostatecznie wypracowaną propozycję Planu do zatwierdzenia.

ETAP: diagnozowanie

Partycypacja w procesie wypracowywania planu dotyczącego elektrowni wiatrowych stawia duże wymagania uczestnikom. Przeciętni obywatele nie mają odpowiedniej wiedzy na temat technicznych aspektów elektrowni wiatrowych, wymagań dotyczących produkcji tego typu energii ani wiedzy na temat krajobrazu i uwarunkowań ingerencji w tenże krajobraz. Aby mogli świadomie uczestniczyć w dialogu, konieczne jest zapewnienie im odpowiednich narzędzi oraz wiedzy. Dlatego eksperci z firmy doradczej przygotowali szczegółową analizę przestrzeni, wskazując na mapie różne interesy potencjalnie sprzeczne z planami budowy wiatraków, np. obszary położone blisko lotniska, obszary wyłączone z ogólnej eksploatacji ze względu na ich znaczenie z militarnego punktu widzenia, obszary chronione i rezerwaty przyrody, obszary ważne ze względów turystycznych itp.

Powyższy slajd pochodzi z prezentacji opracowanej przez Mellanrum, służącej jako materiał pomocniczy przy spotkaniach z mieszkańcami i interesariuszami. Poprzedza go seria map prezentujących poszczególne interesy sprzeczne z planowanymi obszarami pod budowę elektrowni. Na tej mapie naniesiono wszystkie te interesy zostawiając niewielkie żółte obszary, które potencjalnie nadają się pod zabudowę elektrowni wiatrowych.

Narzędzie (mapa wraz z towarzyszącymi jej wytycznymi) opracowane przez Mellanrum było podstawą do wypracowania wraz z mieszkańcami propozycji podziału gminy na obszary w różnym stopniu nadające się pod budowę elektrowni wiatrowych. Zostało ono przedstawione mieszkańcom gminy na otwartym spotkaniu informującym o rozpoczynającym się procesie.

Spotkanie informacyjne i ankieta

Informację o mającym się odbyć spotkaniu zamieszczono na stronie internetowej gminy, w miesięczniku gminnym rozsyłanym do wszystkich domostw na terenie gminy oraz w lokalnej gazecie „Kristianstadbladet”. Rozklejono też plakaty w lokalnych bibliotekach i na tablicach ogłoszeniowych w gminie. Celem spotkania było poinformowanie obywateli o rozpoczynającym się procesie, uzyskanie wstępnych opinii w kwestii analizy krajobrazu przeprowadzonej przez firmę zewnętrzną, a także uzupełnienie informacji na temat sposobów wykorzystywania przez mieszkańców różnych elementów krajobrazu (np. turystyka, rekreacja, sport).

Mimo wysiłku włożonego w nagłośnienie spotkania, stawiło się na nim niewiele ponad 20 osób. Miało ono formę tradycyjnego seminarium (bez prac w grupach czy innych specyficznych metod pracy). Po wysłuchaniu prezentacji uczestnicy zgłaszali swoje uwagi oraz zadawali pytania. Wypełnili też ankietę (14 osób, w tym 11 mężczyzn i trzy kobiety, wszyscy powyżej 40., a sześć osób powyżej 60 roku życia), dotyczącą stosunku do rozmieszczenia wiatraków w różnych typach krajobrazu na terenie gminy. Ankieta miała na celu skonkretyzowanie zagadnienia oraz ustalenie, jakie typy terenów planowanych pod zabudowę elektrowni budzą największe emocje.

Ta sama ankieta została zamieszczona na stronie internetowej gminy. W sumie zebrano ponad 40 odpowiedzi w ankiecie on-line.

NARZĘDZIE: Warsztaty konsultacyjne (praca z mapami)

Kolejnym elementem diagnozy przed stworzeniem Planu były warsztaty przeprowadzone oddzielnie z mieszkańcami gminy (jedno spotkanie) oraz interesariuszami i właścicielami ziemi (jedno wspólne spotkanie). Zorganizowano także spotkanie z przedstawicielami władz sąsiadujących gmin oraz wysłano specjalne zaproszenie do armii i lokalnego klubu ornitologicznego. Celem było zebranie jak największej liczby uwag i opinii, a także zakorzenienie rozpoczynającego się procesu wśród przedstawicieli różnych środowisk.

Celem warsztatów było zbieranie informacji na temat stosunku do planów rozmieszczenia wiatraków na konkretnych obszarach gminy. Konsultanci przedstawiali wyniki swojej analizy obszarów, na których występują interesy potencjalnie wchodzące w konflikt z planami budowy wiatraków. Następnie uczestnicy warsztatów byli dzieleni na grupy pracujące na wielkoformatowych mapach. Uczestnicy dyskutowali i zaznaczali obszary, które uważali za odpowiednie pod budowę elektrowni. Moderatorzy (konsultanci nadzorujący pracę grup) skupiali się na pozytywnych propozycjach, nie pytając, które tereny nie nadają się pod zabudowę. Na warsztat z mieszkańcami przyszło około 20 osób.

Wszystkie opisane powyżej elementy diagnozowania (spotkania z różnymi środowiskami oraz ankieta), dające mieszkańcom gminy możliwość wpłynięcia na propozycję Planu przed jego oficjalnymi konsultacjami, wynikały z osobistej inicjatywy i zaangażowania urbanistki prowadzącej projekt z ramienia Biura Architektury i Planowania Przestrzennego gminy Kristianstad.

Efektem podsumowującym ten etap była mapa przedstawiająca pierwszą propozycję terenów nadających się pod zabudowę elektrowni wiatrowych wraz z dokumentem opisującym uwarunkowania oraz szczegółowe wytyczne do rozmieszczenia wiatraków (w jakiej odległości od zabudowań, jak gęsto rozmieszczone względem siebie itp.). Dokumenty te stały się następnie przedmiotem wymaganych prawnie konsultacji.

ETAP: wyznaczanie priorytetów (konsultacje)

W przypadku planów zagospodarowania przestrzeni elementy partycypacyjne są w Szwecji wymogiem prawnym. Gmina zobowiązana jest do minimum dwumiesięcznego wyłożenia propozycji planów do zaopiniowania przez społeczność, urzędy i organizacje. Wyłożenie oznacza zamieszczenie dokumentów do wglądu na stronie internetowej gminy, w Biurze Architektury i Planowania Przestrzennego gminy oraz w lokalnych bibliotekach na terenie gminy. Dodatkowo trzeba zorganizować jedno otwarte spotkanie, podczas którego uczestnicy zgłaszają swoje uwagi.

Ogłoszenie o wystawieniu dokumentów i zaproszenie na spotkanie zamieszczane są w lokalnej gazecie oraz na stronie internetowej gminy. Wysyła się również bezpośrednie zaproszenia do wszystkich jednostek organizacyjnych gminy oraz do urzędów centralnych i sąsiadujących gmin, których dane dokumenty mogą dotyczyć, a także do konkretnych organizacji i grup interesu zainteresowanych tematyką (w tym przypadku do wszystkich firm, które złożyły w gminie podanie o pozwolenie na budowę elektrowni oraz organizacji zwykle oprotestowujących takie inwestycje).

Wszystkie opinie i uwagi nadesłane (koniecznie w formie dokumentu z podpisem) w okresie wyłożenia dokumentów są następnie zbierane w komentarzu, z wyszczególnieniem, kto nadesłał daną opinię, a także z odpowiedzią. Zaznacza się również, jakie zmiany zostały dokonane na podstawie nadesłanych opinii. Taka forma ostatecznego dokumentu jest następnie zatwierdzana decyzją polityczną przez sejmik gminny. W przypadku znaczących zmian w dokumencie wynikających z nadesłanych opinii gmina zobowiązana jest do ponownego wyłożenia jego nowej wersji, aby dać zainteresowanym szansę wypowiedzenia się na ten temat.

Powyżej opisana procedura została również zastosowana przy wypracowywaniu Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych w gminie Kristianstad. Jednak w tym przypadku została ona dodatkowo powtórzona.

Pierwsza seria konsultacji

Na przełomie 2007 i 2008 roku odbyły się pierwsze konsultacje. Plan został wyłożony do opiniowania, zorganizowano również spotkanie, na którym mieszkańcy, urzędnicy i organizacje mieli możliwość wyrażenia opinii na temat propozycji Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych. W wyniku pierwszych konsultacji urząd otrzymał wiele opinii, które zaowocowały licznymi zmianami w dokumencie.  Zgodnie z wymogami prawa zdecydowano o ponownym wyłożeniu Planu latem 2008 roku. Podczas obu tych konsultacji nadesłano każdorazowo około 50 opinii (niektóre podpisane przez wiele osób prywatnych). Wynikiem drugiego wyłożenia były drobne korekty Planu, który został następnie zaakceptowany przez sejmik gminy Kristianstad jako obowiązujące prawo przy podejmowaniu decyzji o rozmieszczaniu elektrowni wiatrowych na terenie gminy.

Druga seria konsultacji

Po podjęciu decyzji politycznej (a więc formalnym zamknięciu procesu) zorientowano się jednak, że istniejący Plan należy uzupełnić o ocenę skutków dla środowiska, aby podnieść jego rangę. Nastąpiłaby wówczas zmiana statusu prawnego Planu, który od tej pory stanowiłby aneks tematyczny do Planu Rozwoju Lokalnego Gminy.

Pierwsza seria konsultacji nie wzbudziła większego zainteresowania wśród obywateli. Dopiero po podjęciu decyzji politycznej mieszkańcy gminy zaczęli masowo dzwonić, nadsyłać listy protestacyjne do gminy, przychodzić na indywidualne spotkania z urzędnikami i domagać się wyjaśnień. Urzędnicy w równym stopniu byli zaskoczeni małym odzewem społeczności przy obu wyłożeniach, jak i bardzo żywą reakcją społeczności lokalnej po zamknięciu procesu. Mówili o „zaspaniu” mieszkańców.

Dzięki decyzji o zmianie statusu prawnego Planu, który oznaczał wymóg skonsultowania dokumentu ze społecznością, obywatele uzyskali możliwość ponownego wypowiedzenia się na temat Planu.

Po wznowieniu procesu konsultacyjnego w 2009 roku obywatele w dużo większym stopniu zaangażowali się w tematykę elektrowni wiatrowych. Dokonano ponownego wyłożenia Planu i zorganizowano otwarte spotkanie konsultacyjne. Konsultacje te zaowocowały prawie 300 opiniami. Wiele z nich, zwłaszcza tych nadesłanych przez osoby fizyczne (niektóre opinie były podpisane przez wiele osób, nawet ponad 200) pokrywało się, dlatego odpowiedzi, zmieszczone w końcowej części Planu, są pogrupowane tematycznie i geograficznie, z wymienieniem nazwisk osób zgłaszających dane pytanie. Wśród nadesłanych opinii były też m.in. uwagi sąsiadujących gmin co do zbyt bliskiego umieszczenia terenów pod zabudowę przy granicy gminy, komentarze od zarządu lasów i od armii, zarządu żeglugi morskiej, a także wielu różnych organizacji trzeciego sektora i grup interesu (np. Związku Ochrony Środowiska, Regionalnego Klubu Ornitologicznego itp.).

Wiele z tych opinii zostało odrzuconych w komentarzu do Planu, jednak część z nich zaowocowała ważnymi dodatkami lub poprawkami w Planie. Poszerzono np. teren objęty Planem przez włączenie pasma morskiego. Zgodnie z uwagami nadesłanymi przez reprezentantów władz sąsiadujących gmin zdecydowano też, że konkretne wnioski dotyczące rozbudowy elektrowni wiatrowych w pobliżu granic gminy będą rozpatrywane w porozumieniu z sąsiadującą gminą. Inna opinia, często powtarzana przez mieszkańców, która znalazła odzwierciedlenie w dokumencie, to zastrzeżenie, że należy tak skoordynować wydawanie pozwoleń na budowę, aby uniknąć „efektu okrążenia” terenów zabudowanych przez wiatraki. W efekcie tej serii konsultacji i nadesłanych opinii na tyle znacząco zrewidowano Plan, że zdecydowano o jego ponownym, już czwartym wyłożeniu na przełomie 2010 i 2011 roku. Podczas tych konsultacji zebrano 350 opinii. Tym razem nie wprowadzono jednak poważniejszych zmian w Planie i ostatecznie został on przyjęty przez sejmik gminy Kristianstad we wrześniu 2011 roku.

Rola lokalnej prasy

Poczynając od zakończenia pierwszej serii konsultacji aż do dzisiaj ważnym forum wymiany myśli i aktywizacji obywateli w kwestii Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych była lokalna gazeta „Kristianstadsbladet” (głównie dział listów do redakcji). Stała się ona forum żywej dyskusji na temat planów budowy elektrowni wiatrowych, zalet i wad produkcji tego typu energii. Sam fakt prowadzenia dyskusji na temat aktualnych decyzji politycznych na łamach lokalnej gazety nie jest niczym szczególnym, jednak w przypadku dyskusji o elektrowniach wiatrowych w Kristianstad uwagę zwraca skala zaangażowania obywateli. Poczynając od 2009 roku, co tydzień publikowano kilka wypowiedzi, okresowo pojawiały się one nawet codziennie. Na łamach gazety publikowano wiele głosów sprzeciwu, ale też poparcia dla samej idei energii wiatrowej. Na tych samych zasadach, tj. zamieszczając krótsze lub dłuższe wypowiedzi (maksymalnie 3000 znaków) w dziale listów do redakcji, pisali pojedynczy obywatele, zrzeszenia lokalne, dziennikarze, politycy różnych opcji6, urzędnicy gminni prowadzący projekt oraz producenci energii wiatrowej. Niektórzy nadsyłali listy wielokrotnie, odpowiadając na poprzednie wypowiedzi. Komentarze dotyczyły prawie wyłącznie danych na temat zagrożeń lub korzyści wypływających z pozyskania energii wiatrowej, a nie samego procesu podjęcia decyzji czy przeprowadzenia konsultacji.

Harmonogram

4. Finanse

Całkowity koszt opracowania Planu (z wyłączeniem kosztów czasu pracy zaangażowanych w projekt urzędników i polityków) wyniósł 400 tys. koron. Najdroższą pozycją w budżecie (ca 250 tys. koron) było wynajęcie zewnętrznej firmy eksperckiej odpowiedzialnej za opracowanie analizy krajobrazu i prowadzenie dialogu z obywatelami. Kolejne pozycje pod względem kosztowności to reklama i ogłoszenia (28 tys. koron) oraz koszty materiałów drukowanych (25 tys. koron).

Finansowo proces wypracowywania planu można podzielić na dwa etapy: 2007–2008 oraz 2009–2011. W latach 2007–2008 60 proc. kosztów całkowitych pokrył Centralny Urząd ds. Planowania Społecznego, Budownictwa i Mieszkalnictwa. Warto zaznaczyć, że większość gmin równocześnie starających się o dotację na ten sam cel uzyskała ją na poziomie 50 proc. Wyższa suma dotacji dla gminy Kristianstad wynikała z wyraźnego zaznaczenia w podaniu, że proces wypracowywania Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych będzie prowadzony w dialogu z mieszkańcami i różnymi interesariuszami, co zwiększy koszty ze strony gminy. Natomiast w latach 2009–2011, kiedy nie zaplanowano dodatkowych elementów partycypacyjnych, wykraczających poza wymagane w prawie budowlanym wystawienie dokumentów do zaopiniowania przez ogół i zainteresowane organizacje, przyznana dotacja wyniosła 50 proc.

5. Rezultaty

Efektem procesu diagnozy i konsultacji był ostateczny kształt Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych. W wyniku krytycznych głosów obywateli skorygowano pierwotną propozycję terenów nadających się do budowy elektrowni wiatrowych. Część z obszarów priorytetowanych do zagospodarowania zniknęło z ostatecznej mapy, niektóre zmniejszono.

Mimo małego zaangażowania obywateli w etap diagnozowania i pierwszą serię konsultacji, ich aktywny udział w drugim etapie konsultacji oraz dobrze sformułowane komentarze do proponowanych dokumentów dały wymierny efekt zorganizowania kolejnego okresu otwartych konsultacji, a więc kolejną szansę wpłynięcia na ostateczny kształt dokumentu.

6. Problemy/wyzwania

Włączenie obywateli w proces wypracowania Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych poza wymagane prawnie konsultacje było nowym doświadczeniem dla Biura Architektury i Planowania Przestrzennego gminy Kristianstad. Urzędnicy byli zaskoczeni początkowo małym zaangażowaniem mieszkańców w kwestię elektrowni wiatrowych, która według ich rozeznania powinna budzić żywe zainteresowanie. Jak się później okazało, obywatele „obudzili się” i zaczęli się mocno angażować w kwestię planu w momencie, kiedy decyzja polityczna już zapadła. Przyczyny tak małego zaangażowania w partycypację na początku procesu urzędnicy upatrują w formie zaproszenia do dialogu. Wysłano bowiem otwarte zaproszenie do wszystkich obywateli, licząc na jak najszerszy odzew. Jednak doświadczenia z innych dialogów obywatelskich prowadzonych w gminie pokazują, że obok otwartego zaproszenia warto również zwrócić się do istniejących grup interesu i lokalnych zrzeszeń mieszkańców. Adresowanie zawiadomień bezpośrednio do nich pomaga uniknąć problemu „zagapienia się”. Jedną z takich instytucji, która daje dostęp do szerokiego grona obywateli, są tradycyjne byastämmor, czyli rady wiejskie/dzielnicowe. Źródłem wiedzy na temat organizacji potencjalnie zainteresowanych poszczególnymi tematami może być także rejestr lokalnych zrzeszeń.

Otwarte zaproszenie skierowane do wszystkich obywateli wiąże się również z problemem reprezentatywności. Doświadczenia wyniesione z tego, a także  wielu innych projektów pokazują, że na takie zaproszenia odpowiadają przede wszystkim mężczyźni i osoby starsze. Dotarcie do szerszego przekroju społecznego wymaga ukierunkowanych działań. W innym projekcie sukcesem okazało się umieszczenie punktów informacyjnych przed lokalnymi sklepami – dzięki temu znacznie zwiększono udział ludzi młodszych i rodzin z dziećmi w ankiecie na temat projektu. Inny dobry przykład to wizyty prowadzących projekt na wywiadówkach w lokalnych szkołach.

W dłuższej perspektywie problemem okazało się zatrudnienie zewnętrznych ekspertów odpowiedzialnych za proces. Według opinii urzędników brakowało wtedy w gminie osób posiadających odpowiednie kompetencje w kwestii przygotowania analizy planistycznej oraz przeprowadzenia dialogu z mieszkańcami na etapie diagnozowania. Okazało się jednak, że zatrudniając zewnętrzną firmę, nie pomyślano o procesie uczenia się urzędników. W efekcie cała wiedza, metody, słowem cały warsztat wykorzystany przy wypracowywaniu planu został własnością intelektualną firmy zewnętrznej. W przyszłości Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego zamierza zatrudnić osobę, która będzie odpowiedzialna za przygotowywanie analiz krajobrazu i przestrzeni, do jej obowiązków należeć będzie również przygotowywanie dialogu z mieszkańcami na temat planowanych strategii czy planów zabudowy.

7. Czynniki sukcesu

Ważnym elementem umożliwiającym mieszkańcom gminy Kristianstad partycypację w procesie konsultacji Planu Rozbudowy Elektrowni Wiatrowych były dobrze opracowane materiały pomocnicze – przejrzyste i ciekawe wizualizacje (mapy zestawiające konflikty interesów i przekroje krajobrazu) pozwalały zrozumieć temat konsultacji. Dzięki temu trudne zagadnienie elektrowni wiatrowych stało się bardziej przystępne dla obywateli, a oni sami otrzymali możliwość aktywnego uczestnictwa w procesie.

Przykład prac nad Planem w gminie Kristianstad pokazał duży potencjał partycypacyjny w gminie. Mimo początkowego niewielkiego odzewu obywateli wykazali się oni dużym zaangażowaniem w późniejszej fazie procesu.

______________

[1] Przegląd różnych form dialogu obywatelskiego w Szwecji wraz z przykładami praktyk partycypacyjnych znaleźć można w opracowaniu Katarzyny Jezierskiej pt „Dialog Obywatelski w Szwecji”, napisanego na zlecenie Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” http://partycypacjaobywatelska.pl/bundles/partycypacjamain/uploads/pdf/2d_dialog_obywatelski_szwecja_raport_z_desk_research.pdf

[2] Związek Gmin i Województw Szwedzkich zrzesza wszystkie jednostki administracyjne Szwecji i działa jako organizacja lobbistyczna. Zarządzany jest przez kongres wybierany przez polityków w gminach, województwach i regionach. Finansowany jest ze składek członkowskich.

[3] Takie rozwiązanie, na wzór duńskiego Modelu Århus wypracowało np. szwedzkie miasto Malmö. Zob. http://www.malmo.se/Kommun–politik/Politik-paverka/Paverka/Medborgardialog.html oraz omówienie tych zasad po polsku http://partycypacjaobywatelska.pl/bundles/partycypacjamain/uploads/pdf/2d_dialog_obywatelski_szwecja_raport_z_desk_research.pdf s.8-9.

[4] 36 miejscowości wybrano w latach 80. XX wieku jako ważne ze względów politycznych. Pracownicy gminni sami twierdzą, że biorąc pod uwagę zmieniającą się strukturę zaludnienia gminy należałoby uaktualnić tę listę. Spotkania odbywają się co cztery lata w danej miejscowości, z wyjątkiem roku, w którym odbywają się wybory, by uniknąć prowadzenia kampanii wyborczych na spotkaniach.

[5] W 2011 r. zamieszczono także ogłoszenie w lokalnej gazecie, jednak z ankiety wśród uczestników spotkań wynikło, że dominującym źródłem informacji o spotkaniach wśród ich uczestników były bezpośrednie listowne zaproszenia. Dlatego też zrezygnowano z tego dodatkowego kosztu i w kolejnych latach nie będą zamieszczane ogłoszenia w lokalnej gazecie.

[6] Jedna z partii, Chrześcijańscy Demokraci (Kristdemokraterna), uczyniła temat elektrowni wiatrowych swoim wiodącym zagadnieniem programowym. Przedstawiciele tej partii bardzo często wypowiadali się na łamach Kristianstadsbladet jako nieprzejednani przeciwnicy energii wiatrowej.

Tekst: Katarzyna Jezierska
Tekst powstał w sierpniu i wrześniu 2012 roku na podstawie wizyty studyjnej w Kristianstad i otrzymanych materiałów.

8. Komentarz

Walka z wiatrakami? No cóż bywa i tak. Nie wszyscy dla dobrych powodów uznają ich obecność za dobroczynną (choćby ze względu na estetykę krajobrazu). Problem ten pojawił się także w Polsce i wielu miejscowościach jest źródłem lokalnych napięć, uruchomił nawet rodzaj zorganizowanego oporu społecznego (np. akcja Stop Wiatrakom). Okazuje się, że ten rodzaj problemów zdarza się także w Szwecji i sądząc po tym, że jego rozwiązanie zajęło w opisywanym przypadku aż 4 lata, nie jest to problem banalny.

Warto też zwrócić uwagę na fakt, że coraz częściej to właśnie kwestie organizacji przestrzeni są ważnym przedmiotem zainteresowania obywateli. Teoretycznie proces ten został szczegółowo uregulowany w polskim prawodawstwie, jednak często jego wdrożenie ma charakter pozorowany. Praktyka ta bardzo odbiega od opisanego tu szwedzkiego przykładu, którego istotą jest wciągnięcie w dyskusje jak największej liczby obywateli.  W opisanym tu przykładzie uzyskujemy też wiele informacji na temat ogólniejszych reguł towarzyszących procesom konsultacji społecznych w Szwecji (inicjatywa uchwałodawcza, zapytania, petycje). Jak się okazuje także w Szwecji są one przedmiotem testów. Warto poznać ich efekty bowiem także w Polsce trwa i przybiera na tempie dyskusja na temat standardów lokalnych konsultacji społecznych.

Kuba Wygnański, Fundacja „Stocznia”

Pliki do pobrania


Informacja o plikach cookies

Ta strona używa plików cookies i podobnych technologii. Kontynuując jej przeglądanie, wyrażasz zgodę na ich wykorzystywanie zgodnie z Twoimi ustawieniami przeglądarki.

Powrót do góry strony