Nowa propozycja zmian w przepisach o budżecie obywatelskim

W lutym 2020 roku w Warszawie odbyło się spotkanie robocze dla przedstawicieli miast na prawach powiatu poświęcone budżetowi obywatelskiemu w kontekście wprowadzonych w 2018 roku zmian w ustawie o samorządzie gminnym. Spotkanie zorganizowała Fundacja „Stocznia” wraz z Piotrem Drygałą z Urzędu Miasta Dąbrowy Górniczej, a uczestniczyli w nim urzędnicy i urzędniczki z 20 miast. Efektem spotkania jest nowa propozycja zmian w ustawie.

W zeszłym roku polskie samorządy po raz pierwszy realizowały budżet obywatelski na podstawie zmienionej ustawy. Od tego czasu pojawiły się pierwsze interpretacje przepisów Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów odnoszące się do samorządowych uchwał regulujących tę procedurę. Celem spotkania była rozmowa o tym, jak ustawa wpłynęła na realizację budżetu i jak miasta na prawach powiatu radzą sobie z jej wdrożeniem. W jego trakcie urzędniczki i urzędnicy zajmujący się budżetem omawiali istniejące interpretacje, orzeczenia i rozstrzygnięcia, a także dzielili się przyjętymi u siebie rozwiązaniami.

Nowa propozycja zmian w ustawie

Wynikiem lutowego spotkania było przystąpienie do wspólnego wypracowywania propozycji zmian w ustawie, które służyłyby podwyższeniu jakości budżetów obywatelskich. Prace nad poprawką przerwała epidemia koronawirusa, która dodatkowo uwydatniła niepraktyczność i sztywność obecnie obowiązujących zapisów regulujących tę kwestię. Związane ustawą miasta na prawach powiatu w obecnej – kryzysowej – sytuacji nie mogą elastycznie reagować na rozwój sytuacji, zwłaszcza w obliczu nieuchronnych ograniczeń budżetowych. Konieczne jest więc wprowadzenie do prawa zapisu umożliwiającego tym samorządom, które uznają to za niezbędne, zawieszenie procedury w tym roku.

Między innymi na podstawie głosów zebranych od uczestników lutowego spotkania, pod auspicjami Fundacji „Stocznia” powstała propozycja zmian w ustawie, uwzględniająca z jednej strony racje przedstawiane przez różne samorządy, a z drugiej bieżący kontekst:

Wykreślić art. 5a ust. 3, 4, 5, 6, 7.

Dodać art. 5d w brzmieniu:

1. Gmina podejmuje działania na rzecz wspierania i upowszechniania aktywności obywatelskiej oraz wzmacniania udziału mieszkańców we współdecydowaniu o rozwoju gminy.

2. Rada gminy może utworzyć budżet obywatelski.

3. Zasady i tryb funkcjonowania budżetu obywatelskiego, w szczególności zasady zgłaszania pomysłów, oceny zgłoszonych pomysłów, odwołania od negatywnego wyniku oceny zgłoszonych pomysłów oraz sposobu wyboru pomysłów do realizacji, określa uchwała rady gminy wypracowana w procesie konsultacji z mieszkańcami gminy, o których mowa w art. 5a ust. 1.

Proponowana poprawka pozostawia samorządom dobrowolność wprowadzenia budżetu obywatelskiego oraz kształtowania jego założeń (także odnośnie do wysokości środków przeznaczanych na tę procedurę), ale wskazuje kluczowe zasady, które powinny zostać określone. Zakłada także uregulowanie budżetu jako osobnego typu procesu partycypacyjnego, a nie traktowanie go – jak w obowiązującej ustawie – jako szczególną formę konsultacji społecznych (budżet obywatelski to mechanizm dający mieszkańcom bardziej bezpośredni wpływ na kształt wdrażanych przez samorząd rozwiązań niż niewiążące konsultacje).

Przedstawiona przez Fundację „Stocznia” propozycja nie zawiera doraźnego rozwiązania związanego ze skutkami epidemii – jest rozwiązaniem na lata nadchodzące, dającym samorządom możliwość elastycznego reagowania na wyzwania, z jakimi w przyszłości być może będą zmuszone się mierzyć. Może też jednak stanowić pretekst do podjęcia prac nad wprowadzeniem doraźnej „poprawki antywirusowej”.

Treść propozycji wraz z jej uzasadnieniem znajduje się tutaj (plik PDF).

Dotychczasowe propozycje zmian w ustawie o samorządzie gminnym

W marcu 2018 roku Prezes Związku Miast Polskich zwrócił się do Prezydenta Andrzeja Dudy z prośbą o poparcie propozycji zmian przepisów dotyczących budżetów obywatelskich. Pełna treść listu oraz szczegółowe propozycje zmian dotyczących regulacji budżetów obywatelskich znajdują się tutaj.

W czerwcu 2018 roku również uczestnicy 5. Forum Praktyków Partycypacji we Wrocławiu, reprezentujący organizacje pozarządowe, administrację lokalną, środowiska samorządowe i akademickie, oraz występujący jako osoby prywatne, wystosowali do Prezydenta Andrzeja Dudy i Piotra Glińskiego, Wiceprezesa Rady Ministrów i Przewodniczącego Komitetu Pożytku Publicznego, swoją propozycję korekty zmian wprowadzonych w ustawie. Treść apelu jest dostępna tutaj.

Pod koniec stycznia 2019 roku grupa posłów Kukiz15 wniosła projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym zakładający jedną zmianę dotyczącą zasad budżetu obywatelskiego. Treść projektu, wraz z uzasadnieniem, znajduje się tutaj.

Żadna z powyższych propozycji zmian nie została wzięta pod uwagę.