Analiza stopnia wdrożenia rekomendacji Ogólnopolskiego panelu obywatelskiego o kosztach energii

Panel obywatelski to usystematyzowana, moderowana rozmowa, w której losowo wybranai reprezentatywna dla danej społeczności grupa osób, po zapoznaniu się z ekspercką wiedzą i argumentami różnych stron (w tym samych osób uczestniczących w panelu), wspólnie deliberuje, aby na końcu sformułować rekomendacje dla władz publicznych. Panel wyróżnia m.in. to, że pozwala na wyjście każdego z uczestników i uczestniczek z myślenia o perspektywie osobistej i stwarza przestrzeń do patrzenia na dane zagadnienie w kategoriach dobra wspólnego. Choć panele obywatelskie już nie raz organizowane były na świecie na skalę ogólnokrajową, to Ogólnopolski panel obywatelski o kosztach energii był pierwszym przykładem pełnego zastosowania tej metody w Polsce.

W ramach realizacji pierwszego etapu procesu, który trwał rok, Fundacja Stocznia zorganizowała w całej Polsce 45 lokalnych narad obywatelskich o kosztach energii. Były to otwarte spotkania, do których zaproszono mieszkańców i mieszkanki miast, miasteczek i wsi oraz przedstawicieli i przedstawicielki lokalnych instytucji i organizacji. Unikatowość narad polegała na tym, że nie były one jedynie wstępem do panelu krajowego, lecz samodzielnym i równoprawnym elementem całego procesu.

Pozwoliły uchwycić zróżnicowane perspektywy dotyczące problemu ubóstwa energetycznego, dzięki czemu sam panel ogólnopolski mógł oprzeć się nie tylko na analizach eksperckich, lecz także na szerokim doświadczeniu polskich obywateli i obywatelek, którzy nie brali udziału w samym panelu.

Drugi etap, czyli właściwy panel, rozpoczął się 22 października 2022 roku i trwał niecały miesiąc, a składał się z trzech dwudniowych spotkań – edukacyjnego, deliberacyjnego oraz głosowania on-line. W panelu uczestniczyło niemal sto osób wyłonionych przez Fundację w drodze losowania. Kryteria doboru zapewniały, że grupa była reprezentatywna dla społeczeństwa polskiego pod względem wieku, płci, wykształcenia i miejsca zamieszkania. Dzięki temu w jednej sali spotkali się przedstawiciele różnych grup społecznych, których na co dzień dzieli miejsce życia, doświadczenia zawodowe czy poglądy. Proces pokazał, że merytoryczna rozmowa oparta na wiedzy i uważnym słuchaniu pozwala przełamywać bariery i obniżać poziom polaryzacji. Uczestnicy i uczestniczki w trakcie procesu wyrównywali poziom znajomości tematu oraz wsłuchiwali się w odmienne od swoich perspektywy. Dzięki temu udało się im wspólnie wypracować listę ponad stu rekomendacji mimo istniejących między nimi różnic. Zwieńczeniem procesu i ich pracy było głosowanie nad tymi, które uważali za najważniejsze. Dotyczyły one m.in. modernizacji sieci energetycznych i rozwoju odnawialnych źródeł energii, wsparcia dla prosumentów, programów termomodernizacyjnych oraz rozwiązań adresowanych do osób o najniższych dochodach. Rekomendacje nie ograniczały się do działań doraźnych, lecz obejmowały także propozycje systemowe, wskazujące kierunki zmian w polityce energetycznej państwa. Ich szczegółowa lista znajduje się w dalszej części niniejszego opracowania – warto podkreślić przede wszystkim ich szeroki zakres, różnorodność i to, że zostały wypracowane wspólnie przez obywateli reprezentujących całe społeczeństwo.

Prezentacja raportu podsumowującego miała miejsce w grudniu 2022 roku w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. W wydarzeniu wzięli udział m.in przedstawiciele głównych partii politycznych, którzy deklarowali podczas wystąpień, że będą brać pod uwagę wyniki panelu przy projektowaniu polityki energetycznej (uwzględniającej narzędzia ochrony i pomocy dla osób dotkniętych lub zagrożonych ubóstwem energetycznym) – większość z nich wyrażała również głębokie zainteresowanie formą rozmowy (panelem), która doprowadziła do wypracowania listy rekomendacji przez obywateli i obywatelki. Kilku podtrzymywało chęć wspierania rozwoju paneli obywatelskich w Polsce, widząc w nim narzędzie do rozstrzygania ważnych i trudnych społecznych zagadnień, wymagających tworzenia nowych polityk. Podsumowanie panelu zostało zaprezentowane również w Sejmie i Senacie, podczas posiedzeń komisji parlamentarnych czy indywidualnych spotkań z partiami politycznymi i ich liderami. Część ugrupowań zdecydowała się włączyć wybrane postulaty do swoich programów (w tym wyborczych). To pokazuje, że wypracowane przez obywateli rozwiązania nie były jedynie zapisem raportu, a miały szansę stać się realnym punktem odniesienia dla polityki energetycznej naszego państwa.

Dziś, niedługo przed trzecią rocznicą zakończenia panelu, powracamy do tych rekomendacji, aby przyjrzeć się, w jakim stopniu zostały one wdrożone. Wierzymy, że Ogólnopolski panel obywatelski o kosztach energii nie tylko pozostawił po sobie bogaty zestaw propozycji, lecz także przyczynił się do wyznaczania nowego standardu obywatelskiego współdecydowania w Polsce. Panel stał się impulsem do organizacji kolejnych procesów deliberacyjnych w Polsce, a także przykładem tego, że demokracja może rozwijać się poprzez realne i odpowiedzialne włączanie obywateli i obywatelek w kształtowanie polityk publicznych. Niniejsza analiza zlecona Polityce Insight, obejmująca okres do końca sierpnia 2025 roku, jest kontynuacją tego wysiłku – podsumowuje dotychczasowe rezultaty i działania władz oraz efekty starań organizacji pozarządowych w zakresie realizacji obietnic, które, w obecności reprezentacji panelistów i panelistek, padały z ust wielu decydentów i decydentek podczas spotkania w Centrum Nauki Kopernik 6 grudnia 2022 roku i później.

Zachęcamy do lektury, refleksji oraz działania!

Zespół panelu obywatelskiego,

Fundacja Stocznia