Budżet partycypacyjny w Grigny (Francja)

Głównymi zadaniami wydziału są organizacja i animacja działań związanych z partycypacją obywateli – odpowiadanie na pytania i propozycje, planowanie i przygotowanie spotkań itp. Do konkretnych działań i obowiązków wydziału demokracji partycypacyjnej należą:

• prowadzenie strony internetowej Demopart (www.demopart.fr) poświęconej demokracji partycypacyjnej w Grigny;
• organizowanie wizyt radnych w dzielnicach. Podczas spotkań radni rozmawiają z mieszkańcami i dyskutują na temat ich problemów. Wiele wizyt ma formę sąsiedzkich spotkań, na które mieszkańcy przynoszą domowe przekąski; a także pikników, koncertów, świąt dzielnicy. Część z nich związana jest z konkretnymi świętami np. z Bożym Narodzeniem. Takie spotkania nie tylko umożliwiają radnym poznanie mieszkańców miasta i ich problemów, ale także pozwalają samym mieszkańcom zaangażować się w życie dzielnicy;
• organizowanie spotkań poszczególnych rad (szczegóły w punktach B, C, D) oraz uczestniczenie w nich, a także organizowanie spotkań związanych z planowaniem budżetu partycypacyjnego;
• uczestniczenie w pracach grup tematycznych i monitorowanie ich. Członkami grup są mieszkańcy Grigny, przedstawiciele działów technicznych urzędu miasta oraz radni. Grupy zajmują się różnymi zagadnieniami m.in. sprawą edukacji najmłodszych dzieci, kwestią zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych mieszkańców Grigny, pracą nad budżetem partycypacyjnym;
• przygotowanie kwestionariusza dotyczącego propozycji do budżetu partycypacyjnego oraz analiza jego rezultatów.

B.    Rady Dzielnic (Conseils de Quartiers)

Pierwsza rada dzielnicy powstała w 1997 r. Na początku nic nie było zorganizowane, nie było nawet planu spotkań, wszystko odbywało się dosyć chaotycznie – opowiada mer René Balme. Z czasem jednak zaczęła działać pierwsza rada, potem zakładano kolejne. Obecnie są cztery. Ich członkowie spotykają się raz na dwa miesiące. W posiedzeniach, poza mieszkańcami, uczestniczą radni oraz przedstawiciel wydziału demokracji partycypacyjnej. Podczas każdego spotkania odbywa się debata na z góry określony temat (np. zrównoważony rozwój); omawiane są sprawy związane z budżetem partycypacyjnym – propozycje na następny rok, realizacja poprzednich itp.; a także dyskutowane bieżące sprawy i problemy. Po każdym spotkaniu powstaje sprawozdanie, zawierające m.in. zapytania skierowane do urzędu miasta. Analizują je pracownicy odpowiednich wydziałów technicznych. Każde pytanie czy problem jest skomentowane lub rozwiązane.

Formalnie do rad dzielnic zapisanych jest wiele osób, ale w praktyce w spotkaniach uczestniczy tylko niewielka ich część: średnio 30–40. Wiele osób zaangażowanych w przeszłości w działalność rad dzielnic startowało w wyborach lokalnych i obecnie sprawuje funkcje radnych. Taka organizacja współpracy z obywatelami nie tylko pozwala zwiększyć ich zaangażowanie w sprawy miasta, lecz także sprzyja częstym i bardziej osobistym kontaktom mieszkańców z przedstawicielami władzy – pojawiło się prawdziwe zaufanie między nami opowiada mer Grigny.

C.    Miejska Rada Młodzieży (Conseil Municipal de Jeunes) 

Powstała w 2005 r. z Miejskiej Rady Dzieci (Conseil Municipal d’Enfants). W skład Rady wchodzi 29 uczniów gimnazjum w Grigny. Podczas kampanii wyborczej kandydaci do rady prezentują własne programy, a następnie wszyscy uczniowie wybierają członków rady na dwuletnią kadencję. W radzie działają komisje zajmujące się konkretnymi zagadnieniami. Członkowie rady spotykają się raz na dwa miesiące, by omówić problemy oraz propozycje do budżetu partycypacyjnego. W spotkaniach uczestniczą również przedstawiciele Wydziału Demokracji Partycypacyjnej. Miejska Rada Młodzieży umożliwia młodym mieszkańcom Grigny aktywne uczestnictwo w życiu miasta i naukę partycypacji poprzez planowanie i realizowanie projektów, które ich dotyczą, związanych m.in. z odnawianiem boisk, budową skateparków czy działaniami prośrodowiskowymi.

D.    Rada Organizacji Pozarządowych (Conseil Associatif)

Rada powstała w 2006 roku, ponieważ zauważono, że uwagi i propozycje organizacji pozarządowych  różnią się od spostrzeżeń mieszkańców. Radę tworzą przedstawiciele około trzydziestu różnorodnych organizacji działających w obszarze Grigny. Spotkania, w których uczestniczą także przedstawiciele serwisu demokracji partycypacyjnej, odbywają się mniej więcej co dwa miesiące i poświęcane są omówieniu propozycji związanych z budżetem partycypacyjnym. Inwestycje zaproponowane przez radę i realizowane w ramach budżetu partycypacyjnego to m.in. budowa przestrzeni sportowych – kortów tenisowych czy boisk do gry w squasha.

Tworzenie budżetu partycypacyjnego w Grigny zostało podzielone na kilka etapów:

Przygotowanie

Przygotowanie budżetu partycypacyjnego obejmuje kilka etapów, a cały proces trwa blisko dziewięć miesięcy. Rozpoczyna się spotkaniem podsumowującym wcześniejsze doświadczenia. Odbywa się ono w lutym, w roku poprzedzającym ten, na który planowany jest budżet.

Podczas takiego spotkania w lutym 2010 roku, czyli na etapie rozpoczęcia planowania budżetu na 2011 rok, zdecydowano, by w przyszłości wszelkie zgłaszane propozycje były najpierw „filtrowane” przez rady dzielnic, które mają za zadanie sprawdzić, czy pomysły dotyczą dobra ogółu czy interesów indywidualnych (wcześniej wiele przedstawianych propozycji dotyczyło indywidualnych potrzeb). Podsumowanie działań związanych z budżetem partycypacyjnym z poprzedniego roku oraz refleksja nad tym, co można zmienić z jednej strony zamyka ubiegły sezon, a z drugiej jest sygnałem do rozpoczęcia prac nad nowym budżetem.

Realizacja

Propozycje do budżetu partycypacyjnego są zbierane od mieszkańców Grigny od lutego mniej więcej do września – października. Propozycje można zgłaszać w różny sposób:

• poprzez poszczególne rady (rady dzielnic, Miejską Radę Młodzieży, Radę Organizacji Pozarządowych) – przez wiele miesięcy ich członkowie wypracowują własne propozycje;
• przez stronę internetową albo dostarczenie bezpośrednio do serwisu demokracji partycypacyjnej (telefonicznie, listownie, osobiście);
• poprzez kwestionariusz, który do 2011 roku otrzymywały wszystkie gospodarstwa domowe w Grigny. Wypełnionych kwestionariuszy zwracano jednak niewiele, a koszt operacji był wysoki, dlatego obecnie kwestionariusze są dostępne w wielu miejscach publicznych i wszyscy zainteresowani mogą je wypełnić. Kwestionariusz obejmuje siedem obszarów tematycznych w których mieszczą się propozycje mieszkańców: dzieci/młodzież, szkoła, sport/życie społeczne, przestrzeń miasta i środowisko, wyposażenie i działalność urzędów, bezpieczeństwo/życie w dzielnicach, kultura i komunikacja. Przy każdej z części podany jest przykład projektu zaakceptowanego w danym obszarze w poprzednim roku. Kwestionariusz zawiera także wydzielone miejsca przeznaczone na sugestie osób młodych oraz organizacji pozarządowych, a także na dodatkowe uwagi i pomysły.

Propozycje trafiają do wydziałów technicznych urzędu miasta. Tam ocenia się, czy ich realizacja jest możliwa (np. czy leży to w gestii władz miasta), a także analizuje pod względem finansowym, czasowym itp. Od 2010 roku propozycje są wcześniej „filtrowane” przez rady dzielnic. Po wstępnej analizie dokonanej przez rady, przedefiniowaniu bądź rezygnacji z projektów dotyczących indywidualnych interesów, trafiają one do działów technicznych urzędu.

Kolejnym etapem pracy nad budżetem partycypacyjnym jest głosowanie. Odbywa się ono w grudniu, uczestniczą w nim przedstawiciele rad oraz zainteresowani mieszkańcy Grigny – liczba osób jest jednak ograniczona do około dwustu ze względu na wielkość sali, co jednak dotychczas nie wykluczyło żadnych chętnych. Głosowanie odbywa się przez podnoszenie rąk, zazwyczaj trwa kilka godzin. W 2010 roku po raz pierwszy projekty prezentował nie mer Grigny, lecz przedstawiciele grupy roboczej ds. budżetu partycypacyjnego.

W efekcie głosowania powstaje raport budżetu partycypacyjnego redagowany przez wydział demokracji partycypacyjnej. W raporcie opisane są wszystkie projekty wraz z kosztorysami, zarówno te, które przegłosowano, jak i i te odrzucone. Raport otrzymują wszyscy zainteresowani mieszkańcy, a także jest on przekazywany do urzędu miasta.

Od powstania pierwszego budżetu partycypacyjnego wszystkie przyjęte głosowaniem projekty są akceptowane przez radę miasta i włączane do budżetu miasta – BP stanowi około 25 proc. całości budżetu. Na realizację projektów pierwszego budżetu partycypacyjnego, w 2005 roku, przeznaczono około 1 mln euro. Mieszkańcy wykorzystali jednak tylko 400 tys. euro (dopiero uczyli się zarządzania pieniędzmi i planowania budżetu). Dlatego od następnego roku rada miasta nie wyznaczała konkretnej sumy na budżet partycypacyjny, nie określała też górnego pułapu, który ograniczałby projekty od strony finansowej.

Podczas ustalania budżetu partycypacyjnego mieszkańcy Grigny wybierają i przedsięwzięcia inwestycyjne, i związane z działalnością obiektów już istniejących. Dotyczą one np. wymiany okien i systemu ocieplenia szkoły podstawowej; budowy boisk sportowych; organizacji spotkań filmowych; przygotowania miejsc postoju dla rowerów; zainstalowania nowej tablicy ogłoszeń; zatrudnienia osoby zapewniającej bezpieczeństwo dzieciom przechodzącym przez ulicę przy szkole; organizacji wycieczek rodzinnych; dbania o skwery z kwiatami; tworzenia nowych przejść dla pieszych; budowy placu zabaw; wymiany sprzętu w siłowni etc. Projekty dotyczą różnych działań i inwestycji.

W 2010 roku zgłoszono propozycje na łączną kwotę 1 230 242 euro. W efekcie głosowania wybrano część z nich, w związku z tym ostateczny budżet zamknął się w kwocie 661 030 euro. Kosztorys przegłosowanego budżetu partycypacyjnego na 2011 roku wyglądał następująco:

Czym innym jest natomiast ewaluacja samego procesu tworzenia budżetu partycypacyjnego. Służy temu przede wszystkim spotkanie poświęcone podsumowaniu działań z poprzedniego roku. Podczas spotkania przypominany jest harmonogram prac nad budżetem partycypacyjnym, mówi się o realizowanych projektach; a także dyskutuje o tym, co można zmienić, co zrobić lepiej, nad jakimi elementami procesu należy popracować, a które okazały się sukcesem – zgodnie z założeniami w spotkaniu uczestniczy mediator i obserwatorzy z zewnątrz. Delphine Ebersviller zarządzająca Wydziałem Demokracji Partycypacyjnej zauważa, że wszelkiego rodzaju działania partycypacyjne w Grigny są oceniane bardzo pozytywnie – wiele osób dzwoni do wydziału, mówiąc, że robimy świetną robotę i że budżet partycypacyjny to świetny pomysł. Niestety ta pozytywna ocena i względne zainteresowanie nie wpływają na poziom partycypacji mieszkańców miasta.

Harmonogram

Harmonogram prac nad budżetem partycypacyjnym na 2011 rok:

Luty 2010    Spotkanie poświęcone podsumowaniu działań prowadzonych w 2009 r.
Luty – wrzesień 2010    Zbieranie propozycji
Marzec – wrzesień 2010    Analiza („filtracja”) propozycji przez rady dzielnic
Lipiec – październik 2010    Analiza propozycji przez serwisy urzędu miasta
Wrzesień 2010    Powstanie grupy roboczej ds. budżetu partycypacyjnego
Październik – listopad 2010    Spotkania grupy roboczej ds. budżetu partycypacyjnego
Grudzień 2010    Głosowanie mieszkańców nad budżetem partycypacyjnym
Styczeń – luty 2011    Przekazanie wyników radom dzielnic i radzie miasta
Luty 2011    Spotkanie poświęcone ewaluacji działań prowadzonych w 2010 r.
Luty 2011    Głosowanie rady miasta nad całym budżetem miasta, w tym partycypacyjnym
Marzec 2011    Projekt budżetu wchodzi w życie

4. Finanse

Demokracja partycypacyjna opiera się w całości na zasadzie wolontariatu i nic nie kosztuje – jak mówi mer Grigny. Spotkania odbywają się w lokalach będących własnością miasta, uczestnicy najczęściej przynoszą poczęstunek, a urząd miasta zapewnia napoje i pomoc techniczną. To praca kolektywna, do której każdy wnosi to, co może i potrafi – tłumaczy mer miasta.

Jednym z podstawowych wydatków związanych z budżetem partycypacyjnym w Grigny jest finansowanie pracy wydziału demokracji partycypacyjnej – dwóch etatów oraz przygotowania materiałów (projekt oraz wydruk ulotek, kwestionariuszy, raportów itp.). Różne wydatki związane z tworzeniem budżetu partycypacyjnego wpisują się w finanse urzędu miasta i wiążą się na przykład z techniczną obsługą sal, w których odbywają się spotkania czy też serwowanym wówczas cateringiem. Wszystkie koszty związane z tworzeniem i realizacją budżetu partycypacyjnego ponosi urząd miasta.

5. Rezultaty

Podstawowy rezultat stosowania budżetu partycypacyjnego to bezpośredni wpływ obywateli na to, co dzieje się w ich mieście. Poprzez zaangażowanie w tworzenie budżetu poznają oni praktyczną stronę pracy radnych, dowiadują się więcej o aspektach finansowych różnych inwestycji i o tym, jak funkcjonuje miasto. Mieszkańcy uczą się, że zarządzanie miastem to szkoła cierpliwości! – zauważa mer Grigny – że planowanie i realizowanie projektów zajmuje czas. Uczą się także trudnej sztuki wyboru – nie wszystkie projekty mogą być zrealizowane i to mieszkańcy muszą podjąć decyzję, które z nich są najważniejsze.

Uczestnictwo obywateli w podejmowaniu lokalnych decyzji zacieśnia więzi społeczne i buduje społeczność miasta. Ludzie uczą się z roku na roku, w jaki sposób mogą uczestniczyć w życiu miasta i podejmowaniu decyzji związanych z polityką lokalną, zwiększa się również ich poczucie odpowiedzialności za to, co dzieje się wokół nich; natomiast radni – jak mówi jeden z mieszkańców – przejmują w Grigny rolę animatorów i pedagogów. Cały proces sprzyja również nawiązywaniu więzi osobistych między przedstawicielami władzy a mieszkańcami, co wiąże się z rosnącym wobec władzy zaufaniem. Poza tym projekty realizowane w ramach budżetu partycypacyjnego są powszechnie akceptowane. Jest mniejsze zagrożenie, że zostaną przez obywateli odrzucone (np. poprzez akty wandalizmu) albo że będą nietrafione.

6. Problemy/wyzwania

Chociaż budżet partycypacyjny w Grigny jest powszechnie postrzegany jako sukces, nie oznacza to, że nie wiążą się z nim pewne problemy. Jak zauważa jeden z mieszkańców: nie można zadowolić wszystkich. Faktycznie, nie wszystkie proponowane przez mieszkańców projekty mogą być zrealizowane. Mimo to, choć nie ma systematycznych badań z tym związanych, budżet cieszy się dużym poparciem. Nie wpływa to jednak na uczestnictwo w jego tworzeniu.

7. Czynniki sukcesu