Gesty moderacyjne – czym są i jak ich używać?

Organizujecie spotkanie dla wielu osób? Chcecie porozmawiać w większym gronie o ważnych dla Was sprawach? Poznajcie system gestów moderacyjnych, który ustrukturyzuje i ułatwi dyskusję oraz zaangażuje w nią wszystkich uczestników i uczestniczki.

Gesty moderacyjne (ang. hand signals) są ustalonymi przez uczestników i uczestniczki dyskusji, wykonywanymi rękami gestami, które służą przekazaniu prostych, niewerbalnych komunikatów reszcie grupy (np. ,,zgadzam się”, ,,nie rozumiem” itd.)¹.

Gesty moderacyjne ze względu na swoją różnorodność i prostotę mogą być pomocne w facylitowaniu spotkań czy moderowaniu dyskusji. Sprawdzają się również w dużych grupach oraz pozwalają na szybszą i skuteczniejszą komunikację – więcej o zaletach tego narzędzia prowadzenia dyskusji piszemy tutaj. 

Skąd wzięły się gesty moderacyjne?

Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jak gesty moderacyjne ze zwyczajnych niewerbalnych reakcji uczestników i uczestniczek stały się się ustrukturyzowanym systemem porozumiewania się podczas dyskusji, lecz istnieje kilka poszlak, które mogą wskazywać na ich pochodzenie. Gesty moderacyjne są przede wszystkim popularne w tzw. szkołach demokratycznych, w których regularnie odbywają się dyskusje na plenum (zwane w nich wiecami). Nietrudno się domyślić, że rzeczone wiece wymagają szybkiego i prostego systemu komunikacji w dużych grupach oraz cenią sobie jednocześnie inkluzywność i równość wszystkich osób uczestniczących w dyskusji.

Zdjęcie z wiecu Fundacji Bullerbyn, www.bullerbyn.org.pl

Podobnie sprawa ma się w środowiskach aktywistycznych – te również aktywnie korzystają z gestów moderacyjnych, jako sposobu na zaangażowanie wszystkich uczestników i uczestniczki w dyskusję. Prawdopodobną tezą wydaje się, że gesty moderacyjne zostały spopularyzowane wśród aktywistów i aktywistek za sprawą protestów w Hongkongu w latach 2019-2020, gdzie demonstrujący korzystali z rozbudowanego systemu gestów pozwalających na szybkie przekazywanie informacji o swoich bieżących potrzebach. Protesty w Hongkongu odbiły się szerokim echem wśród organizatorów i organizatorek ruchów społecznych na całym świecie, a same gesty szybko przeniknęły również z przestrzeni protestu do planowania i dyskusji.

System gestów zaproponowany przez protestujących w Hong Kongu w latach 2019-2020, http://youtu.be/jN6FNEyfn_4

Lista gestów moderacyjnych

Chcę coś powiedzieć! 

Najprostszy i najbardziej podstawowy ze wszystkich gestów; wykonywany poprzez podniesienie w górę palca. Trzymane w górze palce mogą pozwolić też na łatwe śledzenie kolejki przez mówiących i mówiące – jeżeli ktoś chciałby zabrać głos jako drugi, to pokazuje dwa palce, jeżeli jako trzeci, to trzy itd.

Bezpośrednia odpowiedź (ang. direct response)

Gest jest wykonywany przez wyprostowanie palców wskazujących i kciuków obu rąk oraz poruszanie nimi (przypominając trochę ,,pistolety”). Bezpośrednia odpowiedź pozwala na krótkie odniesienie się do wypowiedzi danej osoby bez konieczności czekania na swoją kolej.

Klaryfikacja 

Klaryfikacja, wykonywana przez pokazanie dłonią litery ,,C”, oznacza, że to, o czym mówi dana osoba, jest niezrozumiałe dla reszty grupy. Klaryfikacja pozwala na szybkie wyklarowanie jakiejś niejasności, która w dalszej perspektywie mogłaby zaszkodzić przebiegowi dyskusji.

Język 

Ten gest, który wykonuje się podnosząc rękę w kształcie litery ,,L”, sygnalizuje mówiącemu, że użył on słowa bądź pojęcia, które jest niezrozumiałe dla innego uczestnika lub uczestniczki dyskusji. Język sprawdza się szczególnie przy dyskusjach w międzykulturowym gronie.

Sprawa techniczna (ang. technical point)

Sprawę technicznczną wykonuje się poprzez złożenie obu rąk do litery ,,T” (podobnie jak robią to piłkarze na boisku, prosząc o czas) i oznacza pytanie bądź kwestię techniczną, jak np. pytanie o to, ile pozostało czasu do końca spotkania, czy można otworzyć okno bądź informację o tym, że w pokoju nie działa Wi-Fi. Sprawa techniczna ma pierwszeństwo przed innymi głosami w kolejce. 

Nie czuję się komfortowo/bezpiecznie (nazywany domkiem)

Żeby zasygnalizować grupie, że dana wypowiedź jest dla któregoś z uczestników bądź uczestniczek niekomfortowa, obraźliwa bądź wywołuje silne emocje, należy złożyć nad głową ręce w geście przypominającym niewielki daszek. Ten gest przerywa dyskusję do momentu wyjaśnienia sprawy i przywrócenia poczucia bezpieczeństwa w grupie.

,,Do brzegu”

Sposobem na zasygnalizowanie komuś z grupy, aby kończył powoli swoją wypowiedź (,,dobijał do brzegu”) jest pokazanie obiema rękami kształtu kuli. W ten sposób można dać drugiej osobie znać, że nie pozostało dużo czasu do końca spotkania bądź że w kolejce do zabrania głosu czekają od dłuższego czasu inne osoby. 

Nie słyszę 

W każdej dyskusji, szczególnie w tej odbywającej się w większej grupie, zdarza się, że któryś z uczestników lub uczestniczek nie może usłyszeć swojego rozmówcy lub rozmówczyni. Obie ręce przesuwane w górę są łatwym sposobem na przekazanie, że dana osoba musi mówić głośniej. 

Proszę o ciszę! 

Ten gest wykonywany poprzez podniesienie jednej z rąk i dotknięcie kciuka z resztą palców oznacza, że dana osoba prosi grupę o ciszę. Zasada jest prosta – każdy uczestnik, który widzi ten gest, przestaje mówić i również podnosi rękę w górę; w ten sposób informacja o prośbie o ciszę rozprzestrzenia się w grupie bardzo szybko.

Mierzenie temperatury (ang. temperature check) 

Jeden z najchętniej używanych gestów, który pozwala na szybkie określenie nastroju grupy bądź jej aprobaty wobec konkretnego pomysłu czy stanowiska. Wykonywany na wzór symbolu oklasków pochodzącego z Amerykańskiego Języka Migowego daje do dyspozycji uczestników i uczestniczek dyskusji całe spektrum zgody bądź sprzeciwu (tj. od oklasków wykonywanych wysoko, przez te na wysokości klatki piersiowej, aż po te pokazywane ,,na dole”).

Dlaczego warto korzystać z gestów moderacyjnych? 

Poprawnie używany system gestów moderacyjnych pozwala przede wszystkim na uniknięcie wchodzenia sobie w słowo przez uczestników i uczestniczki dyskusji, co przyczynia się do lepszej kultury dyskusji i jej inkluzywności. Przez przeniesienie części obowiązków moderacyjnych z jednego moderatora bądź moderatorki na grupę dyskusja staje się również bardziej przejrzysta i klarowna dla wszystkich osób biorących w nich udział.

Co więcej, gesty aprobaty czy klaryfikacji obniżają próg wejścia do dyskusji, ponieważ pozwalają uczestniczącym osobom na wyrażenie swojej opinii bez potrzeby zabierania głosu lub dłuższej wypowiedzi. Gesty moderacyjne mogą też być szczególnie pomocne z perspektywy moderatora lub moderatorki, jako że w jasny sposób sygnalizują w grupie tworzącą się zgodę bądź sprzeciw wobec danej propozycji.

Kiedy powinno się używać gestów moderacyjnych? Na co należy uważać?

Gesty moderacyjne sprawdzają się w grupach każdej wielkości; również w tych większych – aktywnie zachęcają uczestników i uczestniczki do uważnego podążania za dyskusją i sprawiają, że grupa zaczyna niejako moderować samą siebie. Pozwalają również na ,,wyłapanie” wszystkich głosów, zachęcają do uczestnictwa osoby mniej śmiałe, ułatwiają kategoryzację wypowiedzi i zapobiegają powstawaniu dyskusyjnego ,,szumu” – z tego powodu świetnie nadają się do dyskutowania o tematach poważnych, skomplikowanych i wielowątkowych. Gestów moderacyjnych dobrze używać też podczas dyskusji prowadzonych na komunikatorach internetowych (np. podczas spotkań na zoomie itp.), jako że wprowadzają do rozmowy porządek i strukturę. 

Przy zdecydowaniu się na zastosowanie gestów moderacyjnych przez grupę należy pamiętać o ustaleniu na początku spotkania zestawu gestów, które będą używane przez uczestników i uczestniczki. Równie ważne jest zdecydowanie się na odpowiednią liczbę gestów – do poprawnie funkcjonującej dyskusji wystarczy nie więcej niż 5-10 gestów. Im więcej z nich będzie używane przez grupę, tym większe prawdopodobieństwo, że przestaną być zrozumiałe czy możliwe do zapamiętania. Szczególnie uważnym należy być z gestami, które mogą być odebrane jako wykluczające, np. gest mów głośniej może być zinterpretowany jako ofensywny przez cicho mówiącą, nieśmiałą osobę, a gest dezaprobaty można łatwo odebrać jako demotywujący.

Autorem artykułu jest Kacper Lubiewski.

¹ Definicja z publikacji Seed for Change, Hand signals, www.seedsforchange.org.uk/handsig.pdf.