Recepta na dobrą rozmowę – według FRSI

Rozmowy stanowią integralną część życia społeczności lokalnych. To w nich mieszkańcy i mieszkanki wyrażają swoje opinie, dzielą się pomysłami i rozwiązują problemy. Jednak nie wszystkie rozmowy są skuteczne i konstruktywne. Jak więc organizować dobre rozmowy w społecznościach lokalnych, by sprzyjały one zrozumieniu, współpracy i rozwojowi? Przeczytajcie odpowiedź Karoliny Waleckiej związanej z Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i programem „Jak rozmawiać?”.

Lokalnie o ważnych sprawach

Większość z nas ma podobne wyobrażenie (albo doświadczenie) rozmowy na jakiś ważny w lokalnej społeczności temat – wyobrażamy sobie kłótnię, w której każdy próbuje przekonać innych do własnego zdania, a spotkanie ostatecznie do niczego nie prowadzi. Brzmi znajomo? Takie doświadczenia często odstraszają ludzi od angażowania się w życie społeczne, natomiast brak dialogu prowadzi do coraz większych podziałów i wzajemnego niezrozumienia.

Dawniej ludzie spotykali się ze sobą na ławeczkach pod domem, na skwerkach, targach, wychodzili do siebie, byli ze sobą, rozmawiali. Wierzymy w to, że jest to jeszcze możliwe. Wiemy, że można stworzyć dobre warunki do rozmów, a jako Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (FRSI) postanowiliśmy zmierzyć się z tym wyzwaniem. 

Od 2022 roku działa w FRSI program „Jak rozmawiać? Wspieranie umiejętności informacyjnych jako podstawowej kompetencji świadomego obywatelstwa w demokracji uczestniczącej” finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG, w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny. Do programu zaprosiliśmy liderów i liderki, działaczy i działaczki z małych społeczności, którzy w kilkuosobowych grupach podjęli się wyzwania organizacji dobrych rozmów w swoich miejscowościach na tematy ważne lokalnie. Określenie „dobra rozmowa” jest tutaj kluczowe – rozmowa ta ma się odbywać na określonych zasadach i ma być otwarta dla wszystkich, którzy chcą w niej uczestniczyć. Zanim więc odbyły się pierwsze rozmowy w miejscowościach, przeszkoliliśmy zgłaszające się do nas zespoły z tego, jak pracować według naszej metody. 

Czym zatem jest „dobra rozmowa”? Jakie ma zasady i jak powinna wyglądać?

Dobrą rozmową w projekcie „Jak rozmawiać?” nazywamy sytuację, w której na tematy ważne lokalnie może wypowiedzieć się każdy uczestnik i uczestniczka spotkania. Rozmowa ta zakłada zaplanowany dialog, który opiera się na komunikacji z innymi, szacunku do drugiej osoby oraz otwartości na słuchanie. Osoby uczestniczące w dobrej rozmowie mogą się ze sobą nie zgadzać, mogą mieć zupełnie odmienne zdania, nie muszą przekonywać się wzajemnie do swoich racji ani próbować przeforsować własnych przekonań czy poglądów, bo rozmowa nie ma prowadzić do wypracowania jednego stanowiska.

W dobrej rozmowie chodzi o to, by wyjść na tę ławeczkę, być ze sobą, słuchać siebie wzajemnie, nie oceniać i zaakceptować odmienne zdanie innych. Podczas dialogu dzielimy się swoimi opiniami, a po wysłuchaniu innych możemy zmienić swoje zdanie. Możemy i to jest nasza decyzja. Nasz zaplanowany dialog (dobra rozmowa) ma jasno określone zasady, które zachęcają osoby uczestniczące do nieoceniania, niewartościowania tak, by wszyscy poczuli się w tym dialogu równie ważni i potrzebni niezależnie od tego, czy pracują w urzędzie gminy, czy w lokalnym sklepie, niezależnie od płci czy wieku.

Wszyscy uczestnicy i uczestniczki dialogu podejmują wysiłek uwzględnienia punktu widzenia drugiej osoby nawet pomimo niezgadzania się z nim. Takie oddziaływanie na siebie osób w danej społeczności sprawia, że zaczynają one patrzeć na siebie z nieco innej perspektywy, dowiadują się o sobie nawzajem czegoś więcej. Jasno określone zasady dobrej rozmowy pomagają osobom uczestniczącym poczuć się ważnymi, wysłuchanymi i mającymi wpływ na społeczność lokalną. 

Przestrzeń na dialog i sens dobrych rozmów

Pytania, które często padają, kiedy opowiadamy o projekcie „Jak rozmawiać?”, brzmią „po co jest ta dobra rozmowa?”, „co chcemy osiągnąć?”. Zadają je osoby zapraszane na spotkania lokalne, ale także liderzy i liderki zajmujący się partycypacją obywatelską od lat. Dobra rozmowa ma rozbudzić naszą ciekawość do poznania innego zdania, innych poglądów, z którymi wcale nie musimy się zgadzać. Dialog pozwala nam na wzajemne poznawanie się, zrozumienie i zbudowanie relacji. Dzięki temu jesteśmy w stanie zadbać o dobro wspólne, unikać konfliktów i szukać kompromisów. Dobre rozmowy pomagają społecznościom w przełamaniu bierności na to, co dzieje się dookoła, i sprawiają, że stają się one bardziej otwarte. W ostatnich latach bardzo często zwracamy uwagę na podziały w społeczeństwie, na kryzys demokracji i coraz większe skrajności w poglądach. Oddaliliśmy się od siebie, przenosząc się do Internetu, zamykając się w domach podczas pandemii koronawirusa, ograniczyliśmy się do tego, kogo lub co obserwujemy w mediach społecznościowych, często nie pamiętając o tym, że trzeba dostrzec też innych. To właśnie jest rolą dobrej rozmowy – wyjście poza naszą „bańkę informacyjną”. Społeczności, w których jest przestrzeń na dialog, są w stanie wypracowywać nowe, optymalne rozwiązania dla dobra wspólnego. Jest to jednak proces, którego nie da się zamknąć w jednym spotkaniu. Aby społeczność nauczyła się dialogu, musi najpierw oswoić się z dobrymi rozmowami, a na to potrzeba czasu. 

Kto może taką rozmowę zainicjować? Czyli o przewodnikach i przewodniczkach dialogu.

Do projektu „Jak rozmawiać?” FRSI zaprosiła 3-osobowe grupy lokalnych liderów i liderek, które po serii szkoleń i warsztatów z dialogowania, weszły w rolę przewodników i przewodniczek dialogu w swoich miejscowościach. Kluczowe jest to, że osoby te są z tych właśnie społeczności, pracują w lokalnych instytucjach kultury, bibliotekach, organizacjach pozarządowych czy samorządowych i to one organizują dobre rozmowy lokalnie.

Przewodnik lub przewodniczka  dialogu jest osobą, która umożliwia otwartą i konstruktywną wymianę poglądów oraz pomaga swojej społeczności rozwiązywać konflikty i podejmować wspólne decyzje. Jednak, aby działać skutecznie, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie i ciągłe doskonalenie. 

Stanie się przewodnikiem dialogu w społeczności lokalnej wymaga rozwoju kilku kluczowych umiejętności i kompetencji. Po pierwsze, warto inwestować w umiejętności komunikacyjne, takie jak słuchanie aktywne, zadawanie otwartych pytań i wyrażanie siebie w sposób jasny i zrozumiały. Dobre zrozumienie procesów komunikacyjnych jest kluczowe dla skutecznego przewodzenia dialogiem.

Po drugie, istotne jest poznanie różnych metod i narzędzi dialogu społecznego. W raporcie „Jak Rozmawiać: Model budowania dialogu krok po kroku” zebrane zostało wiele wskazówek i technik, które można wykorzystać w pracy przewodnika dialogu. Warto również zdobywać doświadczenie praktyczne poprzez uczestnictwo w szkoleniach, warsztatach i działaniach terenowych, aby rozwijać umiejętności w realnych sytuacjach.

Przygotowanie do roli przewodnika lub przewodniczki dialogu obejmuje także zrozumienie specyfiki społeczności lokalnej, w której zamierzamy działać. Należy poznać jej historię, kulturę, problemy i potrzeby. Wiedza ta pozwala na bardziej skuteczne dostosowywanie procesów dialogu do specyficznych kontekstów lokalnych.

Podczas realizacji projektu „Jak rozmawiać?” zauważyliśmy, jak ważne na początku drogi przewodnika dialogu jest stworzenie zespołu, który będzie się wspierał i mógł na siebie liczyć w inicjowaniu i prowadzeniu dobrych rozmów w społeczności lokalnej. W sytuacji, kiedy w zespole są dwie czy trzy osoby, mogą one podzielić się rolami, dopasować je do swoich kompetencji i dawać sobie wzajemnie poczucie bezpieczeństwa.

Osobisty rozwój przewodnika lub przewodniczki dialogu

Pełnienie roli przewodnika lub przewodniczki dialogu w społeczności lokalnej ma znaczący wpływ na osobisty rozwój. Praca z różnymi, często skonfliktowanymi grupami społecznymi wymaga wzmocnienia umiejętności empatii, cierpliwości i rozwiązywania problemów. Taka osoba musi być gotowa do słuchania i zrozumienia różnych perspektyw oraz do poszukiwania wspólnych rozwiązań.

Rola przewodniczki lub przewodnika dialogu rozwija umiejętność skutecznego kierowania grupą i zarządzania procesem dialogu. Organizowanie spotkań, moderowanie dyskusji i prowadzenie procesów decyzyjnych to umiejętności, które pozwalają przewodnikowi na budowanie zaufania i skuteczną pracę z różnymi grupami społecznymi. Rola przewodnika dialogu może także przyczynić się do wzrostu poczucia własnej wartości i satysfakcji. Pomaganie społecznościom w rozwiązywaniu problemów i budowaniu więzi społecznych daje dużą satysfakcję z pracy na rzecz dobra wspólnego. Jest to niewątpliwie duża odwaga i trud, ale także wyjątkowa okazja do osobistego rozwoju i działania na rzecz pozytywnych zmian w społeczeństwie.

Organizacja dobrej rozmowy i wybór tematu

Organizowanie dobrej rozmowy w społeczności lokalnej to proces, który wymaga starannego zaplanowania działań i uwzględnienia kilku kluczowych aspektów. Po pierwsze, należy zrozumieć potrzeby i oczekiwania mieszkańców i mieszkanek oraz zidentyfikować istniejące problemy i wyzwania. Przydatnym narzędziem w tym kontekście może być konsultacja społeczna lub badanie opinii mieszkańców. Po drugie, niezwykle ważny jest wybór odpowiedniego tematu rozmowy. Temat powinien być istotny dla społeczności, związany z jej życiem i problemami oraz otwierać pole do konstruktywnej dyskusji i rozwiązywania problemów. Po trzecie, należy stworzyć otwartą i dostępną przestrzeń, która będzie sprzyjać komfortowej wymianie poglądów. To może być miejsce fizyczne lub platforma online, dostosowane do potrzeb społeczności.

Wybór odpowiedniego tematu rozmowy jest kluczowym elementem organizacji udanej dyskusji społecznej. Temat powinien być zrozumiały i istotny dla mieszkańców i  mieszkanek społeczności. Warto współpracować z lokalnymi lider(k)ami, organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami, aby ustalić, jakie kwestie są najważniejsze i najbardziej palące. Dobrze dobrany temat może zachęcić większą liczbę osób do udziału i zaangażowania się w dialog. Rozpoczynając przygodę z dobrymi rozmowami, warto zacząć od bezpiecznego tematu, który nie będzie zawierał tezy, będzie zachęcał w taki sposób, by jak najwięcej osób się nim zainteresowało. W „Modelu budowania dialogu krok po kroku” podaliśmy kilka przykładów tego, jak konstruować takie bezpieczne tematy, np. „Co to znaczy, że w myśl konstytucji Polska jest laicka?” zamiast „Dlaczego laickie państwo nie jest możliwe w Polsce?”.

Poza wyborem tematu istotne jest również uwzględnienie różnorodności społeczności lokalnej i stworzenie przestrzeni, w której każdy może się wypowiedzieć. Dlatego warto dbać o inkluzję i równość głosów, zapewniając tłumaczenia, udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami i zachęcając różne grupy wiekowe oraz kulturowe do udziału. 

Przywoływany wcześniej „Model budowania dialogu krok po kroku”, który powstał w FRSI, zawiera wszystko, co potrzebne do tego, by nabrać odwagi do poprowadzenia dobrej rozmowy w lokalnej społeczności. Model dostępny jest bezpłatnie w formacie pdf na stronie (jakrozmawiac.org.pl.

Jak zachęcić ludzi do dialogu? Jak trafić do różnych baniek?

Aby dialog mógł stać się skutecznym narzędziem partycypacji, niezbędne jest zachęcanie ludzi do uczestnictwa w spotkaniach. W lokalnych społecznościach można zaobserwować osoby, które pojawiają się na wszystkich wydarzeniach lokalnych i to nie na nich powinniśmy się skupić. Jak natomiast zapraszać na spotkania dialogowe tych nieprzekonanych do tej formy rozmowy? Jak zapraszać ludzi z różnych baniek informacyjnych? 

Współczesne społeczeństwo jest nasycone informacjami, ale jednocześnie zmagamy się z tym, że odbieramy informacje z filtrami swoich przekonań i przekonań społecznych. W kontekście budowania dialogu między różnymi grupami społecznymi istnieje pilna potrzeba przełamywania tych barier. Aby osiągnąć ten cel, osoby inicjujące dialog, organizujące spotkania muszą podejść do tego zadania z wyczuciem i empatią. To wymaga uważnego słuchania i zrozumienia różnorodnych punktów widzenia oraz zdolności do komunikacji w sposób, który nie wyklucza ani nie ocenia. Jednym ze skutecznych narzędzi jest zorganizowanie neutralnych przestrzeni, w których uczestnicy mogą swobodnie wyrażać swoje poglądy, a także edukacja na temat różnic kulturowych i społecznych, aby zwiększyć zrozumienie i tolerancję.

Budowanie dialogu między różnymi bańkami to proces, który wymaga cierpliwości i zaangażowania. Organizacje i społeczności, które pragną skutecznie zapraszać ludzi z różnych baniek do dialogu, powinny inwestować w szkolenia z zakresu komunikacji międzykulturowej i konfliktu oraz tworzyć programy, które promują zrozumienie, akceptację i współpracę jako wartości nadrzędne. To jest nie tylko wyzwanie, lecz także możliwość przekształcenia konfliktów w konstruktywną współpracę i budowanie społeczeństwa opartego na inkluzji i wspólnym działaniu.

Dialog a partycypacja obywatelska

W społecznościach lokalnych dialog odgrywa kluczową rolę w procesie partycypacji obywatelskiej. Jest jej narzędziem. Dzięki dialogowi obywatele i obywatelki mają możliwość uczestniczenia w podejmowaniu decyzji, które wpływają na codzienne życie. Organizacje pozarządowe i lokalne władze często wykorzystują dialog jako narzędzie konsultacji społecznych, które pomaga w kształtowaniu polityk publicznych, planowaniu rozwoju lokalnego i rozwiązywaniu problemów społecznych. Aktywny dialog z mieszkańcami i mieszkankami może bowiem przyczynić się do lepszego zrozumienia ich potrzeb i oczekiwań oraz do budowy więzi zaufania.

Dialog w partycypacji obywatelskiej stanowi więc niezwykle istotne narzędzie w budowaniu mostów pomiędzy społeczeństwem a władzami lokalnymi. Zachęcanie ludzi do uczestnictwa w spotkaniach dialogowych wymaga starannej edukacji, informacji, otwartości, różnorodności narzędzi i wsparcia dla różnych grup społecznych. Jest to niewątpliwie inwestycja w przyszłość demokracji, która może przynieść pozytywne zmiany w lokalnych społecznościach. Dlatego warto dążyć do wzmocnienia dialogu i partycypacji obywatelskiej na wszystkich poziomach społeczeństwa.

____

Dobre rozmowy w ramach projektu „Jak rozmawiać?” realizowane są w FRSI od maja 2021 roku. Od tamtego czasu w projekcie wzięło udział 28 zespołów przewodniczek i przewodników dialogu z 28 miejscowości w Polsce (Nasze zespoły – (jakrozmawiac.org.pl)). Od maja 2021 do października 2023 udało im się zrealizować ponad 130 dobrych rozmów, w których udział wzięło ponad 2000 osób z lokalnych społeczności. 

Tematy, które poruszane były podczas spotkań często krążyły wokół:

• dezinformacji np. Gmina Michałowice zorganizowała spotkanie „Fake czy news. Jak nie dać się złapać w bańkę?”, Wieruszów – „Plotka czy płotka? Czym jest dezinformacja?”,
• dobrej komunikacji np. w Borowie „Komunikacja to nie tylko pociągi i autobusy”,
• dzieci i młodzieży np. w Bryńsku – „Młodzież a pandemia – pech czy szczęśliwy traf?”, w Krypnie – „Jak nie być kwoką – jak uwolnić się z nadopiekuńczości?”, Borów „Czy da się wychowywać dziecko bez kar?”,
• seniorów np. w Luzinie – „Stary człowiek… i może – porozmawiajmy o sztuce starzenia się”,
• zmian klimatu np. w Gubinie – „Kryzys klimatyczny — prawda czy kłamliwa propaganda?”,
• ekologii – Skarżysko Kamienna – „Segregować, czy nie segregować? Oto jest pytanie!”,
• edukacji – np. w Niedrzwicy Dużej – „Czego (nie)nauczysz się w szkole?”, w Białej Podlaskiej „Edukacja alternatywna”,
• dobrostanu psychicznego – np. w Gubinie „Depresja – choroba czy usprawiedliwienie?”,
• poczucia przynależności do danej społeczności – Krynki – „Czy czujesz, że Krynki to Twój dom?”
• potrzeb osób z niepełnosprawnościami – Łódź – „Mieszkania chronione? Szansa to czy zagrożenie?”,
• nowych technologii – Borów – „Czy to ja mam sieć, czy to sieć ma mnie –  nowe technologie w naszym życiu”, Niedrzwica Duża „Ile wiemy o sztucznej inteligencji, a ile sztuczna inteligencja wie o nas…”.

Formalnie rozmowy w ramach projektu kończą się 15 listopada 2023 r., ale większość zespołów, które biorą w nim udział czuje się wzmocniona doświadczeniami projektu, mówi o tym, że lokalna społeczność rozwija się dzięki niemu i planuje kolejne dobre rozmowy w swoich społecznościach.

____

Autorką tekstu jest Karolina Walecka od 2009 roku związana z trzecim sektorem i działaniami na rzecz lokalnej społeczności. Dzięki programom takim jak Równać Szanse, Działaj Lokalnie założyła wraz z przyjaciółmi Stowarzyszenie Inkubator Kreatywności Społecznej w rodzinnym Stoczku Łukowskim. Przez 4 lata jako Radna Rady Miasta Stoczek Łukowski starała się zwrócić uwagę samorządu lokalnego na współpracę z organizacjami pozarządowymi i dialog z mieszkańcami.

Od 2015 roku pracuje w Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, gdzie chęć wspierania lokalnych społeczności łączy ze swoim zamiłowaniem do nowych technologii. Obecnie odpowiada za budowanie relacji lokalnych w projekcie „Jak rozmawiać? Wspieranie umiejętności informacyjnych jako podstawowej kompetencji świadomego obywatelstwa w demokracji uczestniczącej” oraz prowadzi Fundusz Sektor 3.0, w którym organizacje pozarządowe mogą przekuwać swoje pomysły na technologie w realne projekty i narzędzia dzięki wsparciu edukacyjnemu i finansowemu.

Prywatnie żona, mama dwójki dzieci, która kocha górskie wędrówki, gra w amatorskim teatrze i czyta literaturę grozy i fantastykę.

Tekst powstał w ramach projektu „Przestrzeń Praktyków Partycypacji” realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.