Wydział Partycypacji: jak organizacje wzmacniały siebie, by działać skuteczniej

Wydział Partycypacji przyczynił się do wzmocnienia potencjału polskiego sektora obywatelskiego, pokazując jednocześnie, że partycypacja obywatelska to nie tylko zestaw narzędzi, lecz także sposób myślenia o relacjach — wewnątrz organizacji, między praktykami i praktyczkami a lokalnymi społecznościami, a także między społeczeństwem obywatelskim a instytucjami publicznymi. 

Organizacje biorące udział w projekcie realizowały zaprojektowane przez siebie działania wsparte przyznanymi minigrantami: jedne skupiały się na budowaniu eksperckiego kapitału wewnątrz organizacji, inne na komunikacji i tożsamości zespołu, jeszcze inne — na rozwoju partycypacyjnych kompetencji mieszkańców i mieszkanek, z którymi na co dzień pracują. Wspólnym ich mianownikiem była praca nad wzmocnieniem instytucjonalnym organizacji przy jednoczesnym budowaniu regionalnej rozpoznawalności. To właśnie z tej perspektywy warto przyjrzeć się nie tylko efektom, ale też procesom, które miały miejsce w ramach programu. 

Spojrzenie do wewnątrz

Dla wielu organizacji Wydział Partycypacji, program realizowany w latach 2023-2025 przez Fundację Stocznię i finansowany ze środków PROTEUS, był wyjątkową okazją, by na chwilę zatrzymać się w biegu codziennych działań i zadać sobie pytania kluczowe z punktu widzenia prowadzenia organizacji: Kim jesteśmy jako organizacja? Po co i jak działamy? Czego potrzebujemy, aby działać skuteczniej i bardziej spójnie? Między innymi te pytania towarzyszyły Fundacji Wspomagania Wsi, gdy przystępowała do realizacji projektu „Łączymy biurka”, w którym dwudniowe warsztaty — prowadzone metodami partycypacyjnymi — pozwoliły pracowniczkom i pracownikom Fundacji nie tylko przyjrzeć się panującym zasadom współpracy, ale wspólnie wypracować nowe. Starali się również bardziej precyzyjnie określić, czym właściwie jest „rozwinięta wieś” i jaką rolę pełni w niej Fundacja. Była to praca nie tylko koncepcyjna — powstały konkretne rozwiązania: mapy działań, schematy komunikacji, a także plan regularnych spotkań. Zespół podkreślał, że warsztaty te były wartościowym, a jednocześnie rzadkim momentem, kiedy mogli  w chwili skupienia i refleksji wsłuchać się w głos fundacyjnych kolegów i koleżanek.

Stowarzyszenie Oswajanie Miasta także skupiło się na analizie komunikacji wewnętrznej, stylu zarządzania i różnic w wizjach działalności. W pierwszym etapie skupiono się na historii organizacji i zderzeniu oczekiwań — szybko okazało się, że spokojna, wspólna rozmowa może umożliwić prawdziwe porozumienie. Ustalono, że kluczowe jest wypracowanie jasnych zasad podejmowania decyzji. Kolejne spotkanie pozwoliło pogłębić te wnioski, a także wyznaczyć nowe cele, sformułować misję i zaplanować działania na najbliższe miesiące. Efektem nie był wyłącznie plan, ale też – jak podkreślają pracownicy i pracowniczki – większe poczucie wspólnoty, wzrost zaangażowania i zaufania. Zmiany wdrażane były niemal natychmiast, co pokazuje, że dobrze poprowadzony proces wewnętrzny może stać się punktem zwrotnym w życiu organizacji. 

W podobnym duchu działała Fundacja Pole Dialogu, która zdecydowała się przeprowadzić kompleksowy namysł nad systemem szkoleń wewnętrznych. Kluczowym efektem projektu był tzw. „bank wiedzy partycypatora/ki” — katalog kompetencji i zasobów potrzebnych do prowadzenia procesów partycypacyjnych. Zespół wspólnie zastanawiał się, czym różni się facylitacja „fun” od facylitacji konfliktu, a także jak systematycznie podnosić swoje kompetencje językowe, by skuteczniej działać także w międzynarodowych sieciach. Realizowane szkolenia (w tym cotygodniowe zajęcia z angielskiego) nie tylko pogłębiły wiedzę, ale też stały się impulsem do tego, by rozwój zawodowy potraktować jako proces ciągły i zespołowy — a nie jako coś „na marginesie” projektów.

Z kolei Fundacja MiLA, pracująca z liderkami i liderami senioralnymi, pokazała, że efektywna partycypacja nie może istnieć bez dbałości o dobrostan osób zaangażowanych. Podczas warsztatów uczestnicy i uczestniczki z Małopolskiej Sieci Rad Seniorów uczyli się, jak rozpoznawać u siebie sygnały wypalenia, jak zarządzać własną energią oraz jak przekładać te refleksje na działania lokalne. Uczestnicy prowadzili dzienniki energii, uczyli się technik oddechowych i analizy rytmu pracy. Jeden z uczestników mówił po spotkaniu: „Zrozumiałem, że nie muszę zawsze działać na 120%. Czasem lepiej zwolnić i dzięki temu być bardziej skutecznym.” 

Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych (OWOP) potraktował Wydział Partycypacji jako okazję do przemyślenia, czym jest zaangażowanie, współdecydowanie i demokratyczna odpowiedzialność wewnątrz organizacji. W ramach projektu „Partycypacja w Centrum: Nasza Organizacja na Rzecz Aktywnej Społeczności” zespół organizacji przeszedł intensywny proces wewnętrznej pracy warsztatowej – od wspólnej refleksji nad definicją partycypacji, przez dzielenie się praktycznymi technikami, po ewaluację własnej komunikacji i obecności w strefie publicznej. Szczególne znaczenie miała forma spotkania wyjazdowego, która sprzyjała swobodniejszej wymianie myśli i pogłębianiu zespołowego zaufania. Wspólnie wypracowano rekomendacje dla działań OWOP w środowisku lokalnym i regionalnym – z naciskiem na aktywny udział w konsultacjach miejskich i wojewódzkich oraz wzmacnianie kompetencji urzędników w zakresie dialogu społecznego.

Na innym biegunie działań edukacyjno-strategicznych znalazła się Lubelska Grupa Badawcza, która postanowiła nie tylko zdefiniować na nowo swoją tożsamość organizacyjną, ale też stworzyć klarowną strategię działania na przyszłość. Przeprowadzony proces mentoringowy, seria warsztatów i spotkań roboczych zaowocowały dokumentem kierunkowym, który ma służyć jako drogowskaz dla zespołu. W jego ramach określono spójną wizję rozwoju, planowane działania i sposoby ich finansowania, ale także konkretne tematy szkoleń. Jednym z obszarów było formułowanie oferty współpracy z partnerami. Choć projekt miał charakter wewnętrzny, jego skutki będą widoczne w dłuższej perspektywie — nie tylko w strukturze organizacji, ale też w jej obecności w obszarze działań publicznych.

 

Komunikacja ze światem

Wiele projektów realizowanych z minigrantów miało wyraźnie zewnętrzny, komunikacyjny charakter. Przykładem jest podcast „Opinia uwzględniona” Fundacji na Rzecz Studiów Europejskich, który skupił się na bezpośrednim przekazie do mieszkańców i mieszkanek miasta – w tym przypadku Wrocławia. Odcinki nie tylko przybliżały tematy takie jak Wrocławski Budżet Obywatelski czy konsultacje społeczne, ale też pokazywały lokalny wielogłos: w rozmowach uczestniczyli zarówno urzędnicy i urzędniczki, jak i społecznicy i społeczniczki. Dzięki temu podcast miał bardziej dialogowy i refleksyjny charakter. Udało się zbudować „cyfrowe archiwum wiedzy o partycypacji”, a sama Fundacja wzmocniła w regionie swój wizerunek organizacji eksperckiej w dziedzinie działań aktywizujących obywateli i obywatelki.

Inny rodzaj komunikacyjnego “eksperymentu” podjęła Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, która w projekcie „Jak mówić po ludzku o tym, co robimy?” pracowała nad nowym, bardziej inkluzywnym i zrozumiałym językiem. Dzięki warsztatowi z ekspertką od komunikacji udało się wypracować coś na kształt „wizytówki organizacji”. To działanie otworzyło też dyskusję o wewnętrznej strukturze federacji i zapoczątkowało zmiany, które będą kontynuowane w ramach innych programów.

Jak się “sprzedać” (bez sprzedawania swoich wartości)? 

Obok pracy nad komunikacją swoich działań, część organizacji skoncentrowała się na rozwoju oferty usług dla sektora publicznego. Fundacja SocLab i Stowarzyszenie Bona Fides przygotowały profesjonalne oferty usług partycypacyjnych — od prowadzenia konsultacji, ewaluacji, po tworzenie strategii partycypacyjnych. SocLab postawił na silną obecność w internecie: oprócz oferty powstał blog, newsletter i profil na LinkedIn, gdzie publikowane są artykuły eksperckie. Z kolei Bona Fides opracowało konkretne oferty dla jednostek samorządu terytorialnego oraz uruchomiło kampanię Google Ads. Podjęte działania będą rozłożone na miesiące, ale są niezbędne dla utrzymania długofalowej stabilności organizacji (dywersyfikacja źródeł finansowania, stabilność zatrudnienia), a także możliwości skalowania działań partycypacyjnych w regionie.

Inne podejście przyjęło łódzkie Centrum OPUS, które postawiło na szerszy wymiar komunikacji z elementami edukacyjnymi. Wewnętrzne szkolenia dla nowo zatrudnionych członków i członkiń zespołu zapewniły spójne rozumienie zasad partycypacji, natomiast zorganizowane przez Centrum Forum Energii Społecznej było otwartym wydarzeniem dla organizacji, aktywistów i samorządów z całego województwa łódzkiego, które wzmocniło markę OPUS w regionie. W trakcie projektu wybrzmiało przesłanie o tym, że skuteczność działań partycypacyjnych zależy od poziomu wiedzy i świadomości — nie tylko u społeczników, ale też po stronie administracji. 

Z kolei Pracownia Zrównoważonego Rozwoju (PZR) zdecydowała się na dalszą profesjonalizację i wzmocnienie swojego wizerunku oraz opracowanie profesjonalnej i aktualnej oferty. W ramach projektu „PZR – znana i lubiana” organizacja w sposób partycypacyjny określiła swoje wartości i cele komunikacyjne, a także przygotowała księgę znaku i przemyślaną architekturę nowej strony internetowej. Rozwinęła też profile w mediach społecznościowych, w tym na Instagramie. Równolegle podczas warsztatów zespół opracował persony odbiorców, a także profesjonalną ofertę usług komercyjnych, skierowaną m.in. do urzędów miast, która szybko spotkała się z pozytywnym odzewem. 

 

Jak stać się liderem regionu?

Wśród organizacji uczestniczących w programie znalazły się również te, które łączyły działania sieciujące z animacją lokalnych społeczności. Przykładem jest Forum Animatorów i Animatorek, zorganizowane przez Fundację BIS w Krakowie. Spotkanie zgromadziło ponad 80 osób z całej Małopolski i połączyło świętowanie 10-lecia programu Małopolska Lokalnie z inspirującymi sesjami tematycznymi. Uczestniczki i uczestnicy mieli okazję poznać metody pracy z lokalnymi społecznościami, wysłuchać doświadczonych panelistek i wymienić się doświadczeniami w nieformalnej atmosferze. Jak pisała jedna z uczestniczek: „Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych organizuje interesujące spotkania, które łączą ludzi, pozwalają na wymianę doświadczeń, na budowanie relacji…”. To właśnie ta funkcja integracyjna, często pomijana w projektach „twardych”, była jedną z najcenniejszych wartości Forum.

 

Ważnym przykładem pracy nad wzmocnieniem pozycji eksperckiej w regionie była inicjatywa Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS, które zorganizowało konferencję „Ludzie, miejsca, pieniądze. Różne oblicza partycypacji.” skierowaną do samorządów, organizacji pozarządowych oraz lokalnych liderów i liderek z subregionu zachodniego województwa śląskiego. Organizatorzy i organizatorki zrezygnowali z klasycznych “budżetów obywatelskich”, i świadomie przesunęli akcent w stronę „budżetów równych szans”. Wyraźnie postawiono na to, co aktualne: potrzeby młodych ludzi, kwestie inkluzywności i nowe formy edukacji obywatelskiej. Konferencja przyniosła realne efekty w formie nowych projektów, a CRIS umocnił swoją pozycję jako instytucji, która nie tylko zna się na partycypacji, ale rozumie jej zmieniający się charakter. 

Wszystkie opisane działania — niezależnie od formy, zasięgu czy grupy docelowej — łączyły się w jeden proces: wzmacniania zdolności organizacji do dalszego działania, a w szczególności do prowadzenia działań partycypacyjnych. Niezależnie jednak od przyjętej perspektywy, wszystkie projekty wpisują się w szerszy nurt — obywatelski, demokratyczny, systemowy — i pokazują, że przyszłość partycypacji nie opiera się na jednej metodzie, ale na wielości dróg, które spotykają się tam, gdzie ludzie chcą działać wspólnie.

Już niedługo podzielimy się z Wami osiągnięciami kolejnych 16 organizacji, które również wzięły udział w Wydziale Partycypacji (jego II edycji).

***

Wydział Partycypacji to realizowany przez Fundację Stocznia program skierowany do organizacji pozarządowych, które działają w obszarze partycypacji obywatelskiej. Jego celem jest podniesienie kompetencji merytorycznych i funkcjonalnych tych organizacji, zwłaszcza w kontekście terenów, na których działają oraz na terenach peryferyjnych. Partycypacja obywatelska rozumiana jest w kontekście programu jako aktywne uczestnictwo obywateli w procesie podejmowania decyzji dotyczących spraw, które mają wpływ na ich życie jako członków i członkinie społeczności. Fundacja Stocznia realizuje Wydział Partycypacji, dostrzegając jego silny związek z wartościami Unii Europejskiej: praworządnością, demokracją, prawami człowieka i równością; wierzymy, że partycypacją obywatelską urzeczywistnia je w relacjach z obywatelami.

 

„Wydział Partycypacji” jest częścią programu PROTEUS koordynowanego przez Transatlantic Foundation. Program dofinansowany ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.

 

wróć do aktualności